«100 χρόνια Ηλιούπολη»: Ένα βιβλίο αφιερωμένο στους αγώνες των πρώτων οικιστών της Ηλιούπολης

«Περιδιαβαίνοντας την ιστορία της Ηλιούπολης», 100 χρόνια από την ίδρυση της ομορφότερης πόλης (στα μάτια μας). Η σειρά «ίχννη», που φέρει την υπογραφή του Πάνου Τότσικα, εμπλουτίζεται με ακόμα μια ανθολογία κειμένων σε μια επετειακή έκδοση με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έγκριση του πρώτου «Διαγράμματος Ρυμοτομίας Συνοικισμού Ηλιουπόλεως».

Διαβάζοντας τις σελίδες του βιβλίου θα σταθούμε λίγο στη δημιουργία και επίσημη ίδρυση της Ηλιούπολης.

Διαβάζουμε στις καλογραμμένες σελίδες του: 

Τα πρώτα στατιστικά στοιχεία για την περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Ηλιούπολη, υπάρχουν στο «Νέο Χωρογραφικό Πίνακα», που συντάχθηκε το 1890 από τον Ιωάννη Νουχάκη, αξιωματικό του πεζικού. Σύμφωνα μ’ αυτόν τον πίνακα, στην περιοχή της σημερινής Ηλιούπολης καταγράφεται το «μικρόν χωρίδιον Καράς», με 94 κατοίκους και το οποίο απείχε 1 ώρα και 10 λεπτά από την Αθήνα (ταχυδρομική ώρα). Την ίδια εποχή στην ευρύτερη περιοχή της Ηλιούπολης, υπήρχαν 3 ακόμη χωριά: Το Μπραχάμι με 276 κατοίκους, οι Τράχωνες (στην περιοχή του σημερινού Δήμου Αλίμου – Άνω Καλαμάκι) με 60 κατοίκους και το Χασάνι (στην περιοχή του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού) με 33 κατοίκους. 

H ονομασία «Ηλιούπολη»

Από τα στοιχεία που υπάρχουν, προκύπτει ότι η σύλληψη της ιδέας να δημιουργηθεί ένας «ιδιωτικός συνοικισμός» στην περιοχή της σημερινής Ηλιούπολης, ανήκει σε έναν κτηματομεσίτη, τον Δ. Τζερετζούλια.  Κατ’ αρχήν ο Τζερετζούλιας έρχεται σε επαφή με το Αλ. Νάστο και στήνει μια εταιρεία με τίτλο «Παμπούκης – Πάγκαλος – Τζερετζούλιας & Σία». Στη συνέχεια παρεμβαίνει ο Παύλος Δρανδάκης. Διαλύεται η πρώτη εταιρεία και συγκροτείται το 1924 από τους Δρανδάκη – Πάγκαλο η ομόρρυθμος «Εταιρεία Αγροτικών και Αστικών Συνοικισμών» (Ε.Ε.Α.Α.Σ. και Σία), με τρίτο μέλος το Δ. Τζερετζούλια.

Μετά τη σύσταση της Εταιρείας, με συμβολαιογραφική πράξη, συμφωνήθηκε να παραδώσει ο Νάστος σε τρία χρόνια στην Εταιρία έκταση πάνω από 12.000 στρέμματα (!) επί της δυτικής πλευράς του Υμηττού, εκτός από μια περιοχή που θα παρέμενε σ’ αυτόν. Έτσι, στις 24/6/1925, ο Αλ. Νάστος πουλάει στην Εταιρεία 1.030 στρέμματα, που τα ονομάζει «μέρος του κτήματος Καρά». Στο συμβόλαιο αυτό, ο Νάστος αναφέρει σαν ανατολικό όριο του κτήματος Καρά, την κορυφή του Υμηττού.

Όσον αφορά την ονομασία «Ηλιούπολη», αυτή απ’ ό,τι φαίνεται, οφείλεται στον Αιγυπτιώτη Π. Δρανδάκη από «νοσταλγική διάθεση» για την ομώνυμη πόλη της Αιγύπτου, που βρίσκεται 10 χιλιόμετρα ΒΑ του Καΐρου και είχε πρωτοχτιστεί το 2895 π.Χ. προς τιμή του Θεού Ρα (Ήλιου).

Ρυμοτομικό σχέδιο

Το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο της Ηλιούπολης Στις 31 Μαρτίου 1925 δημοσιεύεται το υπ’ αριθμ. 80 τεύχος της Εφημερίδας της Κυβέρνησης το «Διάταγμα Ρυμοτομίας Συνοικισμού Ηλιουπόλεως», το οποίο φέρει τις υπογραφές του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Π. Κουντουριώτη και του Υπουργού «επί της Συγκοινωνίας» Ι. Βαλαλά. 

Το «Διάγραμμα» αυτό, που συνέταξε ο αρχιτέκτονας Αριστομένης Βάλβης, (και το οποίο θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε σαν ένα απλό προσχέδιο), αποτελεί σ’ ένα μεγάλο βαθμό τη βάση για το σημερινό ρυμοτομικό σχέδιο της κεντρικής περιοχής της Ηλιούπολης.

Διακρίνουμε ήδη στο «Διάγραμμα» αυτό τους σημερινούς βασικούς οδικούς άξονες της Ηλιούπολης, τις σημερινές κύριες πλατείες, τη σημερινή ρυμοτόμηση, η οποία βέβαια είναι αρκετά περιορισμένη σε έκταση μιας και δεν περιλαμβάνει αρκετές περιοχές που μπήκαν αργότερα στο «σχέδιο» (Αγ. Μαρίνα, Αγ. Κωνσταντίνος, «Τυπογραφικά», «Αστυνομικά» κλπ). Στο πρώτο αυτό «Διάγραμμα Ρυμοτομίας» του 1925 διακρίνεται η πρόθεση του μελετητή να περιγράψει τις ανάγκες των μελλοντικών κατοίκων της Ηλιούπολης, υποδεικνύοντας κιόλας συγκεκριμένους χώρους για τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις κοινωνικού εξοπλισμού. 

Η επίσημη ίδρυση της Ηλιούπολης 

Το 1928 ανακηρύσσεται σαν Κοινότητα η Ηλιούπολη και αποσπάται από το Μπραχάμι (Διάταγμα 16/10/1928). Τη χρονιά αυτή, η Ηλιούπολη εμφανίζεται σύμφωνα με την απογραφή να έχει 569 κατοίκους. Την ίδια χρονιά ανακαλείται το «Διάταγμα Ρυμοτομίας Ηλιουπόλεως» του 1925, με βάση το οποίο η Εταιρεία Δρανδάκης – Πάγκαλος πουλούσε οικόπεδα.

Όπως αναφερόταν επίσημα «η ανάκληση του αρχικού διατάγματος έγινε για να αναθεωρηθεί το σχέδιο του συνοικισμού». Επίσης αναφερόταν ότι «η ανάκληση γίνεται γιατί η Εταιρεία δεν ανέλαβε τις υποχρεώσεις της και συνεπώς επιβάλλεται η λήψη προστατευτικών μέτρων για την εξασφάλιση των συμφερόντων του κοινού» (ΦΕΚ Νο 6 21/1/1928). Το 1928, τέλος, εγκρίνεται το νέο Ρυμοτομικό σχέδιο Ηλιουπόλεως, το οποίο μπορούμε πλέον να θεωρήσουμε σαν το εγκεκριμένο σχέδιο της. 

Το βιβλίου του Πάνου Τότσικα κυκλοφορεί σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή.