Η πλατεία ως χώρος κοινωνικού θεάτρου

Επιλεγμένα αποσπάσματα σε συνέχειες από την τροποποιημένη μονογραφία (διδακτορική διατριβή) του Γιώργου Βοζίκα: «Η συνοικία της Αγίας Μαρίνας στην Ηλιούπολη και το πανηγύρι της. Η καθημερινή ζωή και ταυτότητα της πόλης», Αθήνα, 2009.

Δύο είναι τα κεντρικά σημεία της συνοικίας της Αγίας Μαρίνας, όπως τα συναντά κανείς με τη σειρά, όταν έρχεται από το κέντρο της Αθήνας, η πλατεία Ανεξαρτησίας και η εκκλησία της αγίας Μαρίνας με τον ευρύτερο χώρο της. Η πλατεία από τη μια μεριά, και η περιοχή στην εκκλησία της αγίας Μαρίνας από την άλλη μεριά, αποτελούν τα δύο άκρα που ορίζουν το πιο εμπορικό τμήμα της αγοράς στη συνοικία.

Η πλατεία της συνοικίας δεν είναι μόνο ακάλυπτος χώρος. Πρόκειται για ένα χώρο κοινωνικού θεάτρου, ο οποίος είναι ενταγμένος στη ζωή της συνοικίας και σημασιοδοτημένος από αυτήν. Η πλατεία Ανεξαρτησίας στην Αγία Μαρίνα, όπως και κάθε πλατεία στην πόλη, καλύπτει κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές και άλλες ανάγκες του ανθρώπου. Αντίστοιχα οι δραστηριότητες που παρατηρούνται μέσα σε αυτήν ποικίλλουν στη διάρκεια της ημέρας και του χρόνου, αναδεικνύοντας κάθε φορά και μια διαφορετική πτυχή από την πολυδιάστατη προσωπικότητά της.

Οι οικονομικού χαρακτήρα δραστηριότητες έχουν ως τόπο τους το πλήθος των μαγαζιών που βρίσκονται περιμετρικά της πλατείας, όπως μανάβικα, ουζερί, καφετέριες, ψησταριές, κρεοπωλεία, καφενεία και άλλα εμπορικά καταστήματα. Κάποτε οι οικονομικές δραστηριότητες καταλαμβάνουν μέρος και του ίδιου του εσωτερικού χώρου της πλατείας. Εμφανίζονται κατά περιόδους, κυρίως στις γιορτές, πλανόδιοι μικρέμποροι που διαθέτουν έλατα για το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην περίοδο των Χριστουγέννων, χαρταετούς για το πέταγμα του αετού τις απόκριες, κάρβουνα για το ψήσιμο του αρνιού το Πάσχα.

Η πλατεία εκτός από σημείο σύγκλισης των δρόμων της συνοικίας είναι σημείο συνάντησης και επικοινωνίας. Στην πλατεία της συνοικίας συναντώνται οι κάτοικοι και έρχονται σε επαφή με τη δημόσια ζωή της συνοικίας. Συζητούν με τους άλλους κατοίκους της Αγίας Μαρίνας, επικοινωνούν, μαθαίνουν για τα προβλήματα της συνοικίας και τις εξελίξεις στην κοινωνική ζωή της πόλης. Όλα αυτά συμβαίνουν μέσα στην καθημερινότητα και είναι αυτά που δημιουργούν την καθημερινότητα.

Η κίνηση σε αυτήν, κατά τη διάρκεια της ημέρας, ακολουθεί τους ρυθμούς των εργαζομένων. Τα πρωινά οι επισκέπτες της είναι συνήθως συνταξιούχοι που ψωνίζουν για τους ίδιους και την οικογένεια των παιδιών τους ή γυναίκες που δεν εργάζονται. Αντίθετα, τα απογεύματα η πλατεία αλλάζει χαρακτήρα. Η νεολαία πληθαίνει και ο εσωτερικός της χώρος, ιδιαίτερα η παιδική χαρά, γεμίζει από μικρά παιδιά και γονείς.

Στην πορεία του χρόνου η πλατεία αλλάζει και προσαρμόζεται στις κοινωνικές, οικονομικές ή πολιτικές δραστηριότητες που είναι συνδεδεμένες με αυτόν. Έτσι, τα καλοκαιρινά, φθινοπωρινά ή ανοιξιάτικα απογεύματα, εποχές κατά τις οποίες ο καιρός ευνοεί τις εξόδους από το σπίτι, στην πλατεία και στα πεζοδρόμια των καταστημάτων στρώνονται τραπεζάκια και βγαίνουν καρέκλες από τις καφετέριες, τα ουζερί και τις ψησταριές. Το καλοκαίρι, όταν τα σχολεία έχουν κλείσει ή έχουν χαλαρώσει οι ρυθμοί τους και μέχρι την ημέρα της γιορτής της αγίας Μαρίνας, η πλατεία γεμίζει τα απογεύματα με παιδιά, γονείς, παππούδες, γιαγιάδες, εγγόνια. Στην περίοδο του φθινοπώρου το ύφος της μετά την καλοκαιρινή ραστώνη αλλάζει. Η πλατεία γνωρίζει ιδιαίτερη κίνηση, καθώς παλαιοί γνώριμοι της συνοικίας συναντώνται ξανά εκεί ύστερα από τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Ο χώρος περιμετρικά της πλατείας γεμίζει με πανό που διαφημίζουν τις διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις των τοπικών συλλόγων που πρόκειται να γίνουν στο κέντρο της Ηλιούπολης.

Το χειμώνα η κίνηση αραιώνει σημαντικά. Ο εσωτερικός χώρος της πλατείας ερημώνει. Ωστόσο και αυτές τις ημέρες του χειμώνα υπάρχουν περίοδοι που τα καταστήματα της πλατείας γνωρίζουν ιδιαίτερη κίνηση, όπως είναι οι γιορτές των Χριστουγέννων, της Αποκριάς, κ.ά. Κατά την περίοδο των Χριστουγέννων συνηθίζεται η πλατεία να στολίζεται με ένα σχετικά μεγάλο χριστουγεννιάτικο δέντρο από λαμπιόνια, κατά τα πρότυπα του δέντρου στην πλατεία Συντάγματος των Αθηνών, ενώ οι καταστηματάρχες προσπαθούν να δώσουν ένα εορταστικό κλίμα στην περιοχή με χριστουγεννιάτικο στολισμό στις βιτρίνες των καταστημάτων τους. Αλλά και τις Απόκριες η πλατεία γνωρίζει στιγμές έξαρσης. Ποικίλες καρναβαλικές εκδηλώσεις πραγματοποιούνται στην πλατεία και στις παρόδους της, κυρίως την τελευταία ημέρα της Αποκριάς, από τα διάφορα σχολεία της συνοικίας και τους τοπικούς συλλόγους γενικά της Ηλιούπολης.

Η πλατεία της Αγίας Μαρίνας πάντα προκαλούσε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον και των πολιτικών κομμάτων. Πρόκειται για την πολιτική διάσταση της πλατείας. Χάρη στην ιδιότητά της να αποτελεί τόπο συγκέντρωσης των κατοίκων της συνοικίας και πεδίο κοινωνικών διεργασιών η πλατεία είναι ο ιδεωδέστερος τόπος για την προώθηση των πολιτικών κομμάτων και των ιδεών τους. Έτσι, η κίνηση στην πλατεία Ανεξαρτησίας κατά τις προεκλογικές περιόδους των βουλευτικών ή δημοτικών εκλογών γνωρίζει ακόμη μεγαλύτερη ένταση. Σε αυτές τις περιπτώσεις η πλατεία γεμίζει από πανό που προσκαλούν τους κατοίκους να ψηφίσουν κάποιο από τα κόμματα ή κάποια από τις δημοτικές παρατάξεις που θέτει υποψηφιότητα στις αντίστοιχες εκλογές. Στις ημέρες των εκλογών διάφορα κιόσκια των πολιτικών κομμάτων τοποθετούνται, τα «πηγαδάκια» πληθαίνουν, στην τζαμαρία του καφενείου της πλατείας υπάρχουν αναρτημένοι οι εκλογικοί κατάλογοι, ενώ οι κολώνες στον κεντρικό δρόμο της συνοικίας έχουν όλες αφίσες κομμάτων και υποψηφίων για τις εκλογές.

Ωστόσο ο χώρος της πλατείας γνωρίζει κι άλλες ποιότητες. Στη διάρκεια του χρόνου μετατρέπεται σε τόπο χορού και διασκέδασης, σε τόπο θρησκευτικών τελετουργιών, σε τόπο αναβίωσης και διακήρυξης της παράδοσης, σε σταθμό επιβίβασης και αποβίβασης, σε αφετηρία και κατάληξη ημερήσιων δημοτικών εκδρομών ή, τις νυχτερινές ώρες, σε τόπο αυθόρμητης επίδειξης από τους νέους της περιοχής των ικανοτήτων τους στην οδήγηση κ.ά. Ως συνέπεια των παραπάνω λειτουργιών η πλατεία φαίνεται πως τη χαρακτηρίζει μια ετερογένεια στα σημεία της και μια διαφοροποίηση στις σημασιοδοτήσεις. Υπάρχουν στην πλατεία σημεία τα οποία είναι φορτισμένα στη μνήμη των κατοίκων με θρησκευτικό περιεχόμενο, καθώς εκεί σταματά η λιτανεία κατά την περιφορά της εικόνας, σημεία στα οποία στήνεται ο χορός και χορεύει ο εορταστής στο πανηγύρι της αγίας Μαρίνας, σημεία στα οποία γίνονται οι πολιτιστικές εκδηλώσεις της συνοικίας το καλοκαίρι, σημεία τα οποία έχουν συνδεθεί με αναχωρήσεις και επιστροφές, χωρισμούς και επανασυνδέσεις, όπως είναι οι στάσεις των λεωφορείων της αστικής συγκοινωνίας για το κέντρο ή των λεωφορείων του δήμου για τα «θαλάσσια μπάνια» το καλοκαίρι κ.ά. Κάθε ένα από αυτά ανακαλεί τα δικά του συνυποδηλούμενα και αποτελεί το υλικό πλαίσιο στο οποίο διαμορφώνεται η ταυτότητα του κατοίκου της Αγίας Μαρίνας.

(συνεχίζεται)