Eδώ, κάποτε… Να αναδείξουμε την ιστορία της Ηλιούπολης
Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από την ίδρυση της Ηλιούπολης, σύμφωνα με το Διάγραμμα Ρυμοτομίας του 1925 που φέρει την υπογραφή του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Π. Κουντουριώτη.
Πόσο όμως γνωρίζουμε την ιστορία του τόπου στον οποίο ζούμε; Την ιστορία των τελευταίων 100 χρόνων, την ιστορία της οθωμανικής περιόδου αλλά και της αρχαίας περιόδου;
Στην Αττική τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης κατοίκησης ανάγονται στο 6.000 π.Χ. Στην περιοχή της σημερινής Ηλιούπολης έχουν εντοπιστεί προϊστορικά ίχνη, αρχαία ερείπια και τάφοι που ανάγονται στην Υστεροελλαδική και Υπομυκηναϊκή εποχή (1600-1050 π.Χ). Η ύπαρξη ενός μικρού ανοχύρωτου οικισμού στα όρια της σημερινής Ηλιούπολης ανάγεται στην κλασσική περίοδο (500-338 π.Χ).
Αναζητώντας τα ίχνη του στρατού των Πτολεμαίων
Στην μελέτη των αρχαιολόγων Μ. Πετροπούλου – Ε. Πεντάζου «Αττική: Οικιστικά στοιχεία» – Πρώτη Έκθεση, 1970, επισημαίνεται: «Στην θέση Καρά (σημερινή Ηλιούπολη) υπήρχαν και αρχαία λατομεία που οι πέτρες τους χρησιμοποιήθηκαν σε σημαντικά κτίρια της Αθήνας. Γύρω από όλα αυτά υπήρχαν τοίχοι, κτίσματα και ίχνη τάφων. Οι τοίχοι αυτοί και τα κτίσματα ίσως ανήκαν σε στρατόπεδο Αιγυπτίων στρατιωτών του Πτολεμαίου κατά τον Χρεμωνίδειο Πόλεμο γιατί στην ίδια θέση βρέθηκαν αργυρά και χρυσά νομίσματα, όστρακα, οξυπύθμενοι αμφορείς, βέλη και βλήματα σφενδονών».
Το παραπάνω απόσπασμα, παραπέμπει στην συνέχεια στην «Αρχαιολογική Εφημερίδα» του 1953-‘54, όπου δημοσιεύεται κείμενο της αρχαιολόγου Ειρήνης Βαρούχα-Χριστοδουλοπούλου, με τον τίτλο: «Συμβολή εις τον Χρεμωνίδειο Πόλεμο (266-263 π.Χ)» στο οποίο παρατίθενται μια σειρά σημαντικές πληροφορίες που αναδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο «εμπλέκεται» η περιοχή της Ηλιούπολης στον πόλεμο αυτό.
Οθωμανική περίοδος : Ο οικισμός Καρά
O «οικισμός Καρά» καταγράφεται για πρώτη φορά το 1729 στον χάρτη του αββά Μichel Fourmont, όπου αναφέρεται και η ύπαρξη ενός «Πύργος» (βλ.Γιώργος Πάλλης, «Τοπογραφία του Αθηναϊκού πεδίου κατά τη Μεταβυζαντινή Περίοδο – Οικισμοί, οδικό δίκτυο και μνημεία», 2007)
Ο Ε. Dodwell που επισκέφτηκε την περιοχή το 1819, αναφέρει: «Χαμηλότερα στον κάμπο υπάρχει ένα χωριό (Μετόχι) που ανήκει στο μοναστήρι του Καρέα και ονομάζεται ΠαλαιοΚαρά» Ακόμη, αναφέρεται στα αρχαία που είδε εκεί.
Ο αγωνιστής του 1821 ιστοριογράφος Διονύσιος Σουρμελής αναφέρει ότι ο Καράς ήταν τσιφλίκι ενός Οθωμανού γαιοκτήμονα δηλαδή ήταν ένας οικισμός – τσιφλίκι.
Έκθεση Πραγματογνωμοσύνης οριοθέτησης Καρά
Η θέση του τσιφλικιού Καρά, δεν προσδιορίζεται επακριβώς. Ωστόσο, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις και μαρτυρίες, βρισκόταν γύρω από την παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Αυτό προκύπτει από τη μνημειώδη εργασία “Χάρτες της Αττικής” (KARTEN VON ATTIKA αριθμ. B1 IV) των Kaupert – Milchhofer, που συντάχθηκε το 1882 για το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και αποτελεί την πληρέστερη αποτύπωση του Αττικού τοπίου κατά τον 19o αιώνα.
Στα πλαίσια της δικαστικής αντιδικίας μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και των κληρονόμων Νάστου, ανατέθηκε το 2008 από τους Δήμους Ηλιούπολης, Αργυρούπολης και Αλίμου η σύνταξη Τεχνικής «‘Εκθεσης Πραγματογνωμοσύνης για την οριοθέτηση του κτήματος Καρά» στον Δημήτρη Κοντοστάθη, Αγρονόμο –Τοπογράφο.
Σύμφωνα με την προαναφερόμενη Έκθεση το κτήμα /τσιφλίκι / οικισμός Καρά «…τοποθετείται στους χάρτες J.A. KAUPERT (1875-1878) ακριβώς δίπλα σχεδόν σε επαφή με τους πρόποδες της δυτικής πλευράς του Υμηττού… Πιο συγκεκριμένα ο «Πύργος» βρίσκεται ανατολικά (έναντι) από τον παλιό ναό του Αγίου Νικολάου του Δήμου Ηλιούπολης…Τα λοιπά κτίσματα (ο παλιός ναός του Αγίου Νικολάου που υπάρχει σήμερα) και οι καλλιεργημένες εκτάσεις που εμφανίζονται στους χάρτες J.A. KAUPERT, τοποθετούνται δυτικά του «Πύργου» και των προπόδων, μέσα στην πεδινή έκταση του χωριού Καρά…και μάλιστα μεταξύ του ρέματος της Πικροδάφνης και του ρέματος των Τραχώνων ή Αγ. Νικολάου…»
Χρήσεις γης
Στους προαναφερόμενους χάρτες εντοπίζονται οι ακόλουθες χρήσεις γης : αμπέλια, καλλιέργειες δημητριακών, δενδροκομικές καλλιέργειες, κηπευτικά, αλώνια, δάσος χαμόδεντρων που περιλαμβάνει και κωνοφόρα, λατομεία, ασβεστοκάμινοι (kalk-o) και δεξαμενές (cist). Επίσης εντοπίστηκαν : ο «πύργος Καρά», εκκλησία και ξωκλήσι, κτίσματα, τοίχοι αυλών και καλλιεργειών, μαντριά και καλύβες βοσκών (pferch).
Αρχαία ερείπια και ταφικοί τύμβοι
Ακόμη, σύμφωνα στην «’Εκθεση Πραγματογνωμοσύνης» στους χάρτες J.A KAURERT) αποτυπώνονται αρχαία ερείπια (A.R) και αρχαίοι ταφικοί τύμβοι (Grabhugel ή Grabh.)
Σε σχέση με τα αρχαία ερείπια και τους αρχαίους ταφικούς τύμβους, από την προαναφερόμενη Τεχνική ’Εκθεση Πραγματογνωμοσύνης προκύπτει ότι «…στην πεδινή περιοχή του κτήματος και συγκεκριμένα μεταξύ του ρέματος της Πικροδάφνης και του ρέματος των Τραχώνων που εμφανίζονται καλλιέργειες, τα μόνα αρχαία ευρήματα είναι δύο τύμβοι και μάλιστα σε θέσεις εκτός των υφιστάμενων καλλιεργειών. Στις περιοχές που υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα καταστράφηκαν τα αρχαία μνημεία ενώ έξω από αυτές διατηρήθηκαν… Συνολικά, σε όλη την περιοχή που φέρεται να ανήκει στο κτήμα Καράς, εντοπίστηκαν 118 Αρχαίοι Ταφικοί Τύμβοι ανατολικά της οδού Αθηνών –Τραχώνων και εντός των ορίων των δήμων Ηλιούπολης, Αργυρούπολης και Αλίμου…»
Όπως αναφέρει ο A.Milchhoefer που επισκέφτηκε το 1883 την περιοχή «…Σήμερα έχει μόνο πολλούς τάφους από το περιεχόμενο των οποίων ο σημερινός ιδιοκτήτης (Αλέξ. Σκουζές) και ακόμη περισσότερο ο πρώην ιδιοκτήτης, ο Ναύαρχος Ιωάννης Σωτηριάδης, έχουν κάνει ενδιαφέρουσες συλλογές»….
Επίλογος
100 χρόνια από την δημιουργία της Ηλιούπολης, θεωρείται επείγουσα ιστορική και κοινωνική ανάγκη η διατήρηση της συλλογικής μνήμης, η διάσωση των ιστορικών τόπων που υφίστανται ακόμη, με προεξάρχουσα την περιοχή του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Κωσταντίνου και του προφήτη Ηλία.
βιβλιογραφία
* Μ. Πετροπουλάκου –Ε. Πεντάζος “Αττική: Οικιστικά στοιχεία” (πρώτη έκθεση – 1970)
* Μ. Πετροπουλάκου – Ε. Τσιμπίδης – Πεντάζος: “Αρχαίες Ελληνικές Πόλεις”, ερευνητικό πρόγραμμα, 1973.
* Ειρήνης Βαρούχα- Χριστοδουλοπούλου “Συμβολή εις τον Χρεμωνίδειο Πόλεμο”, 1953-54.
· Γιώργος Πάλλης, «Τοπογραφία του Αθηναϊκού πεδίου κατά τη Μεταβυζαντινή Περίοδο – Οικισμοί, οδικό δίκτυο και μνημεία» (2007)
· Θωμάς Δρίκος, «Οι πωλήσεις των οθωμανικών ιδιοκτησιών της Αττικής, 1830-1831» (1994)
· Πάνος Τότσικας, «Εδώ κάποτε –Συμβολή στην Ιστορία της Ηλιούπολης», 2005, εκδόσεις ΚΨΜ.
· Πάνος Τότσικας, «Σελίδες Ιστορίας της Ηλιούπολης» (2022).
· Πάνος Τότσικας, Περιοδικό «Αρχαιολογία και Τέχνες» τεύχος 77, Οκτώβριος 2000.
· Edward Dodwell, «A Classical and Topographical tour through Greece, I» (1819)
· A. Milchhöefer – J. A. Kaupert, «Χάρτες της Αττικής» (Karten von Attika (1883)
Πάνος Τότσικας, Αρχιτέκτονας, ερευνητής τοπικής ιστορίας