Παρεμβάσεις στον Υμηττό – Προστασία από ποιους;

Η προσωπική μου ενασχόληση με τον Υμηττό ανάγεται στην δεκαετία του 1980. Αφορμή αποτέλεσε η εναντίωσή μου στα κυβερνητικά σχέδια δημιουργίας μιας επιφανειακής λεωφόρου στον δασικό χώρο του Υμηττού, της Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού, από τον Δήμο Αγ. Παρασκευής μέχρι τον Δήμο Γλυφάδας.

Οι φιλο-περιβαλλοντικές κινητοποιήσεις αυτής της περιόδου που εκδηλώθηκαν από δημοτικές κινήσεις και πολιτικές παρατάξεις, οδήγησαν σε ένα πρώτο οριζόντιο συντονισμό πολιτών και οικολογικών φορέων και στην αποτροπή των σχεδίων ολικής επιφανειακής χάραξης του Βόρειου τμήματος της Δυτ. Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού,

Διαδημοτική Επιτροπή για την προστασία του Υμηττού

Στην Ηλιούπολη δημιουργείται το 1989 η «Πρωτοβουλία πολιτών για την προστασία του Υμηττού», η οποία διοργανώνει τον Απρίλιο του 1990 την «1η Συνάντηση για τον Υμηττό», με την συμμετοχή κινήσεων πολιτών από διάφορες περιοχές της Αττικής. Από την Συνάντηση αυτή προέκυψε ένα πρώτο Συντονιστικό, η «Διαδημοτική Επιτροπή για την προστασία του Υμηττού», και τα επόμενα χρόνια διοργανώνονται αντίστοιχες «Συναντήσεις για τον Υμηττό» σε άλλους Δήμους (Χολαργός /1990, Γλυκά Νερά /1991, Βύρωνας (Καρέας) /1995, Γλυφάδα/ 1997, Αγ. Παρασκευή / 1999, Καισαριανή/ 2007, Αργυρούπολη /2011).

Τα κύρια ζητήματα που τέθηκαν σε αυτές τις Συναντήσεις – Ημερίδες αφορούσαν την συμβολή των πολιτών στην δασο-πυροπροστασία, τις αναδασώσεις, την αποτροπή των αυθαίρετων οικιστικών επεκτάσεων και την καταπάτηση δημόσιας γης, τις εγκαταστάσεις κοινωνικού εξοπλισμού κ.ά. Ακόμη, τέθηκε ζήτημα ανασύνταξης του ισχύοντος από το 1978 Προεδρικού διατάγματος (Π.Δ), το οποίο αποδείχθηκε ανεπαρκές για την προστασία του Υμηττού.

Αυτοκινητόδρομοι

Σ’ αυτά τα πλαίσια, τέθηκε από την «Διαδημοτική Επιτροπή» το ζήτημα του περιορισμού των επιτρεπόμενων από το Π.Δ του 1978 χρήσεων γης για κοινωφελείς κτιριακές εγκαταστάσεις εκπαίδευσης, υγείας, πρόνοιας, αθλητισμού, πολιτισμού ενώ παράλληλα προωθούνταν από τις τότε κυβερνήσεις ένα σχέδιο δημιουργίας ενός νέου εκτεταμένου δικτύου αυτοκινητόδρομων ταχείας κυκλοφορίας 35 χιλιομέτρων στον δασικό χώρο του Υμηττού.

Οι αγωνιστικές κινητοποιήσεις του 2008-2009 απέτρεψαν τελικά την κατασκευή του Νότιου τμήματος της Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου αλλά και νέων αυτοκινητόδρομων στον δασικό χώρο και ανέδειξαν την διατυπωμένη πριν πολλά χρόνια πρότασή μας για την υπόγεια σύνδεση Καρέα – Λ. Βουλιαγμένης μέσω σήραγγας, πρόταση που εντάχθηκε τελικά και στο ισχύον Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας ( Ν. 4277/2014, ΦΕΚ 142 Α’).

Ακόμη, με την έγκριση του νέου «Π.Δ για την προστασία του Υμηττού» ( ΦΕΚ 187Δ’ /2011 ) έγιναν αποδεκτές και μια σειρά ακόμη προτάσεις της «Διαδημοτικής» σχετικά με τον περιορισμό της αυθαίρετης δόμησης και τις επεκτάσεις κτιριακών εγκαταστάσεων κοινωνικού εξοπλισμού στην Α’ και Β¨’ Ζώνη προστασίας του βουνού. Δυστυχώς όμως, κάποιοι Δήμαρχοι πέριξ του Υμηττού και κάποιες ομάδες πίεσης, προσέφυγαν στο ΣτΕ και απέτρεψαν την ισχύ του Π.Δ του 2011, το οποίο το 2017, ακυρώθηκε -εν μέρει- με σειρά αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας (2355-2361/2017).

Η επανακατάθεση νέου Π.Δ για την προστασία του Υμηττού, με την προσθήκη Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων δεν έγινε συνολικά δεκτή από το ΣτΕ και εκκρεμεί μέχρι σήμερα.

Καταπατήσεις – Αυθαίρετη δόμηση – Γεωργική χρήση

Όπως αναφέρεται στο Υπόμνημα που κατέθεσε η «Διαδημοτική Επιτροπή για την προστασία του Υμηττού» κατά τη διαβούλευση του νέου Π.Δ για την προστασία του Υμηττού «…εδώ και 45 τουλάχιστον χρόνια, έχουν γίνει εκτεταμένες καταπατήσεις δημόσιων-δασικών εκτάσεων στις ανατολικές παρυφές του Υμηττού, οι οποίες δεν έχουν καταγραφεί και αποτυπωθεί. Οι επανειλημμένες πυρκαγιές έδωσαν την ευκαιρία στους επιτήδειους να εκχερσώσουν τμήματα των καμένων περιοχών, να αλλοιώσουν τα δασικά χαρακτηριστικά τους και σε πρώτη φάση να τις μετατρέψουν σε γεωργική γη και σε οικόπεδα στη συνέχεια, στα οποία χτίστηκαν αυθαίρετα, που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, παράλληλα με τις αυθαίρετες κατοικίες που χτίστηκαν σε νόμιμα οικόπεδα.

Η επιτρεπόμενη γεωργική χρήση, δημιουργεί κίνητρο για εικονικές γεωργικές καλλιέργειες, για περαιτέρω καταπατήσεις, εκχερσώσεις ακόμη και εμπρησμούς, εφ’ όσον η γη εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο εμπορικής συναλλαγής, νόμιμης ή παράνομης. Συνεπώς, ο αποχαρακτηρισμός εκτεταμένων περιοχών της Α’ Ζώνης και η μετατροπή τους σε γεωργική γη, ανοίγει το δρόμο για την οικοπεδοποίηση των αγρών και τη δημιουργία νέων αυθαίρετων οικισμών…¨»

Βασικό συστατικό στοιχείο του αρχικού Π.Δ 1978 για την προστασία του Υμηττού, ήταν η καθιέρωση Ζωνών Α’ και Β’ προστασίας του βουνού, στις οποίες υπήρχε απαγόρευση δόμησης κατοικιών. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν εφαρμόστηκε στην πράξη, με αποτέλεσμα σε διάφορες περιοχές κυρίως της ανατολικής πλευράς του Υμηττού (Παιανία, Κορωπί, Βάρη) να υπάρξει εκτεταμένη αυθαίρετη δόμηση ιδιωτικών κατοικιών, η πλήρης καταγραφή των οποίων δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα.

Στο τελευταίο σχέδιο Π.Δ που αντικατέστησε αυτό του 2011, υπάρχει αναφορά για τρείς αυθαίρετους οικισμούς (Σκάρπιζα / Κίτσι – Θήτι στο Κορωπί και Χέρωμα στη Βάρη), για τους οποίους αιτείται από κάποιους Ο.Τ.Α η εξαίρεσή τους από τις Ζώνες προστασίας….

Εγκαταστάσεις κοινωνικού εξοπλισμού – Κέντρο Υψηλής Τάσης (Κ.Υ.Τ)

Η «αξιοποίηση» του ορεινού όγκου του Υμηττού για την κάλυψη υπαρκτών (ή μη) αναγκών για εγκαταστάσεις κοινωνικού εξοπλισμού, αποτέλεσε όλα αυτά τα χρόνια ένα σημαντικό ζήτημα: Κρατικές Υπηρεσίες, Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Εκκλησία, αναζήτησαν και κατάφεραν να δεσμεύσουν δασικές ή γεωργικές εκτάσεις στον Υμηττό: Στρατιωτικές εγκαταστάσεις, Νοσοκομεία, Σχολικές, Πολιτιστικές και Αθλητικές εγκαταστάσεις, Νεκροταφεία, Σταθμοί Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων και πολλές άλλες χρήσεις, κατέλαβαν σημαντικές εκτάσεις στον Υμηττό συρρικνώνοντας τον δασικό χώρο.

Στο τελευταίο σχέδιο Π.Δ που αντικατέστησε αυτό του 2011, υπάρχει ένας σαφής περιορισμός στην δόμηση κοινωφελών κτιριακών εγκαταστάσεων στις Ζώνες προστασίας του Υμηττού, πλην των εγκαταστάσεων εκπαίδευσης (δημόσιων και ιδιωτικών).

Η κατασκευή ενός «Κέντρου Υψηλής Τάσης» 150/20 KV στην δυτική πλευρά του Υμηττού, στα όρια των Δήμων Ηλιούπολης – Αργυρούπολης για την εξυπηρέτηση των αναγκών ηλεκτροδότησης της νότιας Αττικής, είχε ως αποτέλεσμα την μεταφορά από τον Σταθμό της Παλλήνης ηλεκτρισμού υψηλής τάσης μέσω του δασικού χώρου του βουνού.

Εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, (ή μάλλον με πρόσχημα τους Αγώνες αυτούς), επιχειρήθηκε το 2002 η αναβάθμιση του Κ.Υ.Τ – Ηλιούπολης σε 400/150 KV. η οποία ωστόσο αποφεύχθηκε ύστερα από τις μαζικές και αγωνιστικές κινητοποιήσεις των κατοίκων της περιοχής και της «Διαδημοτικής Επιτροπής».

Με την απόφαση 67 /11.2.1998 του ΣτΕ, η κατασκευή ΚΥΤ στον Υμηττό θεωρείται «χρήσις ασυμβίβαστος προς την προστασία και αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας του Υμηττού» και ότι οι διατάξεις του ν. 2516/1997 «είναι ανίσχυροι ως παραβιάζουσες το περί προστασίας του περιβάλλοντος άρθρο 24 του Συντάγματος».

Με τις αποφάσεις 1672, 1676 και 1678/2005, το Συμβούλιο της Επικρατείας, αν και καθυστερημένα, (δηλαδή μετά την ολοκλήρωση από την ΔΕΗ των παράνομων εγκαταστάσεων του ΚΥΤ 150 / 20 kv), δικαίωσε τους αγώνες των κατοίκων της περιοχής και ακύρωσε τις υπουργικές αποφάσεις, με τις οποίες επιχειρήθηκε η νομιμοποίηση των παράνομων εγκαταστάσεων για το ΚΥΤ 400/150 Κν.

Συνοψίζοντας, το ΣτΕ απεφάνθη ότι «το ΚΥΤ επετράπη να κατασκευαστεί εντός της Β’ Ζώνης Προστασίας του Υμηττού, με συνέπεια την κατά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 24 του Συντάγματος υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την επιδείνωση της κατάστασης αυτού», και ότι «η εγκατάσταση του ΚΥΤ εντός της Β’ Ζώνης του Υμηττού κρίθηκε ως ασυμβίβαστη με την προστασία της οικολογικής ισορροπίας του βουνού».

Επίλογος

Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο Υμηττός τις τελευταίες δεκαετίες έχει πληγεί, ανεπανόρθωτα ίσως, από πυρκαγιές και εμπρησμούς, για τους οποίους σχεδόν ποτέ δεν βρέθηκαν οι υπεύθυνοι.

Το ζητούμενο για μας είναι η επίπονη προσπάθεια αναδάσωσης του βουνού, στο σύνολό του.

Θεωρούμε ότι είναι απαραίτητο και αναγκαίο να γίνει κατ’ αρχήν η καταγραφή των αυθαίρετων κτισμάτων, η οριοθέτηση των καταπατημένων εκτάσεων στον Υμηττό, καθώς και των καμένων εκτάσεων.

Το ζητούμενο δεν είναι η «αξιοποίηση» και «παρκοποίηση» τμημάτων του Υμηττού, πέραν του υπό διαμόρφωση Πάρκου Γουδή-Ιλισίων, αλλά η αντιμετώπιση των χρόνιων προβλημάτων που έχουν προκύψει από την εκτεταμένη καταπάτηση και εμπορευματοποίηση της δημόσιας δασικής γης, την αυθαίρετη δόμηση ιδιωτικών κατοικιών αλλά και κτιριακών εγκαταστάσεων από φορείς του Δημοσίου, των ΟΤΑ και της εκκλησίας.

Ο περιορισμός των επιτρεπόμενων σήμερα χρήσεων γης και όρων δόμησης στον Υμηττό, η τήρηση των αποφάσεων του ΣτΕ και η αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος είναι τα καθοριστικά στοιχεία για μια παρέμβαση που να προωθεί το δημόσιο συμφέρον.

Ο Υμηττός είναι ένα κοινωνικό αγαθό. Μόνο αν επεκταθεί η Ζώνη Α’ απόλυτης προστασίας του βουνού στις διεκδικούμενες και διακατεχόμενες περιοχές μέχρι τα όρια των δήμων που τον περιβάλλουν και απαγορευτεί κάθε νέα δόμηση, εκτός κάποιων συγκεκριμένων και περιορισμένων εξαιρέσεων, μπορούμε να μιλάμε για ουσιαστική προστασία του βουνού.

Εν τέλει, το κεντρικό ερώτημα που τίθεται, είναι: Από ποιούς κινδυνεύει ο Υμηττός ; Από ποιούς πρέπει να τον προστατεύσουμε;

Πάνος Τότσικας, Αρχιτέκτονας, Ερευνητής Τοπικής Ιστορίας