Κήρυξη της περιοχής του Αγίου Νικολάου σε «ιστορικό τόπο»
ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ «ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ» ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ
Το τσιφλίκι Καρά
Στην περιοχή της Ηλιούπολης, υπήρχε επί τουρκοκρατίας ένα τσιφλίκι που φέρεται να ανήκε στον Οθωμανό Μουσταφά Καρά Αλή. Έκτοτε, η περιοχή του τσιφλικιού καταγράφεται ως “Καράς” ή “Κτήμα Καρά”.
Η ακριβής θέση του τσιφλικιού Καρά, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις και μαρτυρίες, βρισκόταν γύρω από την παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου.
Αυτό προκύπτει από τη μνημειώδη εργασία “Χάρτες της Αττικής” (KARTEN VON ATTIKA αριθμ. B1 IV) των Kaupert – Milchhofer, που συντάχθηκε το 1882 για το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και αποτελεί την πληρέστερη αποτύπωση του Αττικού τοπίου κατά τον προηγούμενο αιώνα.
Επίσης προκύπτει από το πρώτο “Διάγραμμα Ρυμοτομίας Συνοικισμού Ηλιουπόλεως”, του 1925, που συνέταξε ο αρχιτέκτονας Αριστομένης Βάλβης, όπου φαίνεται ότι στην περιοχή Αγ. Νικολάου υπήρχαν τότε μια σειρά μηχανοστάσια υδρεύσεως, μεταξύ των οποίων και το “Μέγα Φρέαρ Καρά”, δυναμικότητας 1.000 μ3 ημερησίως.
Άλλωστε, μέχρι τη δεκαετία του ’60, στην περιοχή του Αγ. Νικολάου, υπήρχαν τα “περιβόλια του Μαμάη”, η μόνη καλλιεργούμενη περιοχή στην Ηλιούπολη, γεγονός που μας οδηγεί να θεωρήσουμε βάσιμα, ότι εκεί ήταν το τσιφλίκι του Μουσταφά Καρά Αλή.
Να αναδειχθεί η ιστορία της περιοχής του Αγ. Νικολάου
Όπως αναφέρεται σε αίτησή μου προς το Υπουργείο Πολιτισμού – Β’ Εφορεία προίστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων (αρ πρωτ. 2021/30.3.2000):
«…στην περιοχή του Δήμου Ηλιούπολης που περικλείεται από τις Λεωφόρους Κοτζιά και Ηρώς Κωνσταντοπούλου και τις οδούς Θεοτόκη και Καρύστου, έχουν βρεθεί κατά το παρελθόν αρχαιολογικά ευρήματα των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων.
Όπως προκύπτει από προσωπική μου έρευνα, στην περιοχή αυτή έχουν ανευρεθεί ίχνη παρουσίας των στρατιωτών του Πτολεμαίου Β΄ κατά την διάρκεια του Χρεμωνίδειου πολέμου (266-263 π.Χ).
Με βάση τα παραπάνω ζητώ από την υπηρεσία σας να προχωρήσει σε όλες τις ενδεδειγμένες ενέργειες για την προστασία και την ανάδειξη της αρχαιολογικής σημασίας της περιοχής».
Με το υπ’ αριθμ. 7998 π.έ /3.2.2007, έγγραφο, η Β΄Εφορεία αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, μου έκανε γνωστό ότι «σε απάντηση των σχετικών αιτήσεών σας, σας κάνουμε γνωστό (ότι) η περιοχή του Αγ. Νικολάου που περικλείεται από τις Λεωφόρους Κοτζιά και Ηρώς Κωνσταντοπούλου και τις οδούς Θεοτόκη και Καρύστου εντάσσεται σε περιοχή της Ηλιούπολης που υπόκειται σε αρχαιολογικό έλεγχο (έλεγχος εκσκαφών)»
Στη συνέχεια, με βάση τις ενέργειες της Β΄.Εφορείας αρχαιοτήτων, εκδόθηκε Διοικητική Πράξη για έλεγχο εκσκαφών στην περιοχή Αγ. Νικολάου
Από το «τσιφλίκι Καρά» στην Ηλιούπολη
Στα μέσα του 18ου αιώνα ο «Καράς» αναφέρεται ως μικρός οικισμός 30-40 κολλήγων με 7-8 σπίτια γύρω από τον πύργο του Οθωμανού τσιφλικά.
Η οικονομία ήταν αγροτική. Τον 19ο αιώνα ένας ελαιώνας αναπτυσσόταν δυτικά. Η κτηνοτροφία ήταν κυρίαρχη (Βλ.Γ. Πάλλης, 2007).
Το 1890 καταγράφονται στο «μικρό χωρίδιον Καρά» 94 κάτοικοι και το 1928 καταγράφονται στη νεοσύστατη Κοινότητα Ηλιούπολης 569 κάτοικοι.
Στην ίδια περιοχή του Αγ. Νικολάου καταγράφονται αρχαία και παλαιοχριστιανικά ίχνη. Εκτιμάται ότι στη θέση όπου βρίσκεται το ανακαινισμένο παλιό εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου, υπήρχε παλαιοχριστιανικός ναός.
Σύμφωνα με την Έκθεση πραγματογνωμοσύνης για την οριοθέτηση του «κτήματος Καρά» που πραγματοποίησε το 2009 ο τοπογράφος μηχανικός Δημήτρης Κοντοστάθης, στη περιοχή της σημερινής Ηλιούπολης, με βάση τους χάρτες του J. A. Kaupert (1875-1878), εντοπίζονται 6 αρχαία ερείπια (αναφέρονται συγκεκριμένα σημεία-οδοί) και 118 διάσπαρτοι αρχαίοι ταφικοί τύμβοι, εκ των οποίων οι 100 εντοπίζονται στους πρόποδες του Υμηττού, όπου δεν υπάρχουν καλλιέργειες.
Ακόμη, υπάρχουν δύο αρχαίοι ταφικοί τύμβοι στην πεδινή περιοχή του κτήματος Καρά, όπου εμφανίζονται καλλιέργειες (δημητριακά, αμπέλια, κηπευτικά, δενδροκομικές καλλιέργειες και αλώνια).
ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Η σημερινή εξέλιξη της Ηλιούπολης συνδέεται άρρηκτα με την περιοχή του Αγ. Νικολάου, όπου βρίσκονταν το κτήμα Καρά, και θεωρείται αναγκαία η προστασία του δημόσιου χαρακτήρα της και η ανάδειξή της ιστορικής σημασίας της μέσω της κήρυξής της σε «ιστορικό τόπο».
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν όσα αναφέρονται παραπάνω, προτείνεται η ανάπλαση της περιοχής μεταξύ της Λ. Κοτζιά, της Λ. Ηρώς Κωνσταντοπούλου, της οδού Θεοτόκη και της οδού Καρύστου και περιλαμβάνει:
Τον χώρο γύρω από το παλιό εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου
Το «Μέγα φρέαρ Καρά» και τον περιβάλλοντα χώρο.
Το παλιό σπιτάκι του Μαμάη και τον περιβάλλοντα χώρο.
Τον περιβάλλοντα χώρο του 11ου Δημοτικού Σχολείου Ηλιούπολης.
Το παρακείμενο δημοτικό Αθλητικό Κέντρο.
Τον δεντρόφυτο χώρο γύρω από την νέα εκκλησία του Αγίου Νικολάου
Το Πάρκο Κυκλοφοριακής Αγωγής
Όλους τους ενδιάμεσους δρόμους και δημόσιους χώρους της υπό ανάπλαση περιοχής.
Για την προώθηση της προτεινόμενης ανάπλασης πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα διενέργεια διεξαγωγής ενός Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού καθώς και των αναγκαίων ενεργειών (απαλλοτρίωση κάποιων ιδιοκτησιών / παραχώρηση από την ΕΤΑΔ άλλου οικοπέδου στους νόμιμους ιδιοκτήτες που απαλλοτριώνονται οι ιδιοκτησίες τους.
Πάνος Τότσικας, Αρχιτέκτονας, Ερευνητής Τοπικής Ιστορίας
Βιβλιογραφία
«Γενικός Πίναξ των Δήμων του Κράτους» (1836)
«Ελλάδος Πληθυσμός 1879» (1881)
Ιωάννης Νουχάκης, «Νέος Χωρογραφικός Πίναξ» (1890)
Αριστομένης Βάλβης, «Διάγραμμα Ρυμοτομίας Συνοικισμού Ηλιουπόλεως» (1925)
Βασίλης Καραχάλιος, «Γενικός Οδηγός Ηλιουπόλεως» (1960)
Κώστας Μπίρης, «Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον Αιώνα» (1966)
Δέσποινα Σεβαστοπούλου-Βογιατζή, «Πι-Ρα, ιστορία της Ηλιουπόλεως» (1971)
Γαβριέλλα Χαμογεωργάκη, «Πινελιές από τη ζωή της Ηλιούπολης» (1996)
Δημήτρης Φιλιππίδης, «Για την ελληνική πόλη – Μεταπολεμική πορεία και μελλοντικές προοπτικές» (1990)
Θωμάς Δρίκος, «Οι πωλήσεις των οθωμανικών ιδιοκτησιών της Αττικής, 1830-1831» (1994)
Αντώνης Αντωνόπουλος – Δημήτρης Καλουδιώτης – Χρήστος Νάσιος – Αλέξανδρος Πολυχρονιάδης – Πάνος Τότσικας, «Τοπικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Δήμου Ηλιούπολης» (1995)
Πάνος Τότσικας, «Εδώ κάποτε –Συμβολή στην Ιστορία της Ηλιούπολης», 2005
Γιώργος Πάλλης, «Τοπογραφία του Αθηναϊκού πεδίου κατά τη Μεταβυζαντινή Περίοδο – Οικισμοί, οδικό δίκτυο και μνημεία» (2007)
* Πάνος Τότσικας, «Σελίδες Ιστορίας της Ηλιούπολης» (2022)
Ξένη βιβλιογραφία
Edward Dodwell, «A Classical and Topographical tour through Greece, I» (1819)
A. Milchhöefer – J. A. Kaupert, «Karten von Attika» (1883)
F. H. Stubbings, «The Annual of the British School of Athens» (1947)
R. Hope Simpson, «A Gazetteer and Atlas of Mycenaean Sites» (1965)