Ιστορική μνήμη, δημόσια κτήματα και κοινωνικοί αγώνες στην Ηλιούπολη
Η Ηλιούπολη χαρακτηριζόταν στο παρελθόν από τον ανοιχτό της ορίζοντα, ο οποίος επέτρεπε ελεύθερα να φτάσει το βλέμμα μέχρι τη θάλασσα ή το βουνό και άφηνε να έλθει η αύρα της θάλασσας ή η μυρωδιά από το θυμάρι του Υμηττού μέχρι τις κατοικίες. Τις τελευταίες δεκαετίες, όμως, τα πράγματα αλλάζουν ραγδαία. Παλιές μονοκατοικίες ή ακόμη και διπλοκατοικίες γκρεμίζονται και νέες πολυώροφες οικοδομές κτίζονται, αλλοιώνοντας έτσι τον αστικό και κοινωνικό ιστό.
Η κατάσταση προοιωνίζεται χειρότερη σε περιοχές του δήμου που από τη γέννησή τους ξεκινούν από μειονεκτική θέση (υψηλός συντελεστής δόμησης, μικρό πλάτος δρόμων, απουσία προκηπίων, συνεχής δόμηση κ.λπ.). Εκεί, η ανέγερση μιας και μόνο πολυώροφης οικοδομής σε ένα δρόμο σημαίνει ανατροπή όλου του σκηνικού σε αυτόν. Αυξάνεται η κίνηση των αυτοκινήτων στο συγκεκριμένο δρόμο, γίνεται δύσκολη η εύρεση χώρου για παρκάρισμα, περιορίζεται ο ορίζοντας, το φως του ήλιου, η θέα του ουρανού, η διέλευση του αέρα.
Όμως, λίγο πιο πέρα από αυτές τις περιοχές μπορεί κάποιος να βρει μια παιδική χαρά για τα παιδιά, ένα γήπεδο, όπως είναι το Χαλικάκι, για να αθληθεί, ένα πάρκο όπως είναι το πάρκο Καλαβρύτων, το άλσος Κιντή ή άλλα μικρότερα αλσύλλια για να ξεφύγει από το ασφυκτικό αστικό περιβάλλον. Ακόμη, μπορεί να βρει και διάφορους αδιαμόρφωτους ανοιχτούς χώρους, τα ονομαζόμενα δημόσια κτήματα, που αφήνουν τρύπες για να περάσει φως και αέρας μέσα στις γειτονιές. Όλα αυτά είναι ανάσες για τους κατοίκους, πολύ περισσότερο για αυτούς που βρίσκονται σε πυκνοκατοικημένες γειτονιές.
Πώς θα ήταν η Ηλιούπολη, αν δεν υπήρχαν όλοι αυτοί οι ελεύθεροι χώροι; Παραδείγματα έχουμε πολλά από διάφορες περιοχές της Αθήνας. Όλοι αυτοί οι ελεύθεροι χώροι δεν προέκυψαν τυχαία, δεν είναι δημιούργημα μιας ιδιοτροπίας της ιστορίας της πόλης, αλλά είναι αποτέλεσμα ενός μεθοδικού και οργανωμένου από τη βάση κοινωνικού αγώνα των κατοίκων της Ηλιούπολης για την υπεράσπιση των δημοσίων κτημάτων.
Πρωτοπόρος αυτού του κινήματος στην Ηλιούπολη ήταν ο τότε δήμαρχός της, Δημήτρης Κιντής, επικεφαλής της παράταξης Δημοκρατική Ενότητα. Με την ισχυρή πεποίθηση στο δίκαιο του αγώνα της υπεράσπισης της δημόσιας περιουσίας για την εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών, ο Κιντής ως δήμαρχος της περιοχής, κατόρθωσε αυτό που έμοιαζε μέχρι τότε ακατόρθωτο. Μπόρεσε να υπερασπιστεί με επιτυχία τη δημόσια περιουσία στην περιοχή της Ηλιούπολης από τους διάφορους σφετεριστές της και να αφήσει χώρους ελεύθερους για να τους χαίρονται οι κάτοικοι της περιοχής και τα παιδιά τους (οι κάτοικοι λένε πως χρόνια πολλά μετά το θάνατό του, ύστερα από τις μηνύσεις που του είχαν υποβάλει οι κληρονόμοι του Νάστου για τις διάφορες περιπτώσεις των δημοσίων κτημάτων, έρχονταν κλητεύσεις από τα δικαστήρια για να δικαστεί).
Ωστόσο, τίποτε από αυτά δεν θα γινόταν, εάν δεν εύρισκε ενεργούς συμπαραστάτες τους κατοίκους της περιοχής που ήταν έτοιμοι να αγωνιστούν για την υπεράσπιση των δημοσίων κτημάτων. Υπήρχε, θα λέγαμε, μια επικοινωνία που αλληλοτροφοδοτούσε τα δύο μέρη με σκέψεις και διάθεση για αγώνα. Άλλωστε, η ιστορία έχει δείξει πως τέτοια κοινωνικά ζητήματα δεν λύνονται μέσα στις αίθουσες των δημοτικών συμβουλίων ή των δικαστηρίων και, προπάντων, ερήμην του λαού.
Απτά τεκμήρια του παρελθόντος (φωτογραφίες, εφημερίδες), αλλά και μνήμες αποτυπωμένες στην προφορική ιστορία της Ηλιούπολης δείχνουν την ενεργό συμμετοχή των κατοίκων, με τη στήριξη από τις υπηρεσίες του δήμου, στην υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα των ελεύθερων χώρων της περιοχής (κάτοικοι φυτεύουν δέντρα, φροντίζουν ώστε αυτά να διατηρηθούν στο μέλλον, επιτηρούν τους ελεύθερους χώρους, διαδηλώνουν υπέρ του δημόσιου χαρακτήρα τους, ενώ και οι υπηρεσίες του δήμου με τους εργαζομένους σε αυτές φροντίζουν για την προστασία των δημοσίων κτημάτων με διάφορους τρόπους, περιφράσσουν, εγκαθιστούν όργανα παιδικής χαράς, παρέχουν δενδρύλλια στους κατοίκους προς φύτευση στα δημόσια κτήματα κ.ά.). Αναρωτιέμαι πόσοι θυμούνται αυτά τα γεγονότα, πόσοι από τους νέους κατοίκους γνωρίζουν την ιστορία της Ηλιούπολης στην οποία ήρθαν να εγκατασταθούν, και κυρίως πόσα παιδιά γνωρίζουν σήμερα το ιστορικό παρελθόν των τόπων που επισκέπτονται για να διασκεδάσουν, να αθληθούν κ.λπ.
Μιλάω για την ανάγκη επικοινωνίας με το ιστορικό παρελθόν, με τους αγώνες για τη δημόσια περιουσία, όχι ως μια ιστορική καταγραφή για να μην περάσει αυτό στη λήθη, αλλά ως έμπνευση για να συνεχιστεί αυτή η διάθεση για αγώνα στο μέλλον, γιατί το ζήτημα των δημοσίων κτημάτων φαίνεται πως δεν έχει τελειώσει.
Κάθε χρόνο με αφορμή τις διάφορες εθνικές επετείους διοργανώνονται εκδηλώσεις και επισκέπτονται οι μαθητές τα μνημεία των ηρώων μας (κάποια αυτά βρίσκονται μέσα σε δημόσια κτήματα που τα υπερασπίστηκαν οι κάτοικοι). Αυτές οι εορτές μνήμης γίνονται για να θυμόμαστε το ιστορικό παρελθόν μας και να εμπνεόμαστε από αυτό.
Επειδή όμως τους αγώνες (εθνικοαπελευθερωτικούς, κοινωνικούς) για το δίκιο θα πρέπει να τους θυμόμαστε και να τους τιμούμε πάντα, ασχέτως αν ανήκουν στο μακρινό παρελθόν ή είναι σύγχρονοι, είτε είναι εθνικής είτε τοπικής αναφοράς, προκύπτουν τα ερωτήματα:
Γιατί δεν έχει ακόμη καθιερωθεί στην Ηλιούπολη, σε μια εμβληματική ημερομηνία του αγώνα για τα δημόσια κτήματα, μια ημέρα μνήμης που θα είναι αφιερωμένη στους αγώνες της τοπικής κοινωνίας προκειμένου να διατηρηθεί ο δημόσιος χαρακτήρας των ελεύθερων χώρων της πόλης μας, υπέρ των αναγκών της; Ακόμη, γιατί δεν έχει δημιουργηθεί ένα μνημείο για αυτούς τους αγώνες και τους ανθρώπους που τους έδωσαν (κάποιοι από αυτούς κυκλοφορούν σεμνά ανάμεσά μας και τους οφείλουμε μεγάλο σεβασμό) σε ένα εμβληματικό δημόσιο κτήμα;
Σε μια τέτοια μέρα και σε ένα τέτοιο τόπο φαντάζομαι να διοργανώνονται εκδηλώσεις, γιορτές και εμπνευσμένες ομιλίες για τους αγώνες της τοπικής κοινωνίας στο παρελθόν και για αυτούς που θα έρθουν στο μέλλον. Άλλωστε, η σχέση που έχουμε ή αναπτύσσουμε με το παρελθόν, πηγάζει από το παρόν και τις ανάγκες του, αλλά κοιτά στο μέλλον και ως ένα βαθμό το προοιωνίζει.
Γιώργος Βοζίκας
δρ Ερευνητής
Κέντρον Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών