H Ηλιούπολη τα χρόνια του Εμφύλιου πολέμου
(Αποσπάσματα από το βιβλιαράκι της Γαβριέλλας Χαμογεωργάκη «Ηλιούπολη μετά τον Δεκέμβρη… κι ο χορός καλά κρατεί» )
…Κι άρχισαν να δουλεύουν τα στρατοδικεία. Κι’ απανωτές οι εκτελέσεις. Μαζί με τους πρώτους που δικάζονται – τον Αγγελή τον Μπουρδή και τον Μονέδα- δικάζεται κι’ ένα γειτονόπουλό μου επονητάκι, ένα παιδί διαμάντι… Ο Αλέκος Γ… Ευτυχώς είχε τύχη και γλύτωσε… Εν τω μεταξύ είχαν ξαποστείλει φουρνιές ολόκληρες στην Ελ Ντάμπα (στην αφρικανική έρημο) με την αμέριστη βοήθεια των συμμάχων Εγγλέζων…
…Στην Ηλιούπολη όπως άκουγα είχε γίνει του Κουτρούλη το πανηγύρι. Πιάσανε κόσμο και κοσμάκη, άλλους τους είχαν μαντρωμένους στου Μαλτσινιώτη. Άλλους όπως τον μπαμπά μου, τον Χρ. Παπαδόπουλο στα συρματοπλέγματα στο Χασάνι. Άλλους τους ξαποστείλαν στην Ελ Ντάμπα. Άλλοι είχαν φύγει με τα παιδιά του Ε.Λ.Α.Σ που υποχωρούσε. Εκεί σκοτώθηκε κι’ ο γιατρός ο Μπαλός (που εργάζονταν στο νοσοκομείο Σωτηρία και είχε βοηθήσει πολλούς), και οι τυχεροί στήθηκαν στον τοίχο όπως ο Μήτσος ο Σταυρόπουλος κι ο Δημητράκης αρραβωνιαστικός της Ζωϊτσας της γραμματίνας της ΕΠΟΝ Ηλιούπολης. Για όλους όσους πέρασαν από δίκη η κατηγορία ήταν η ίδια. Σκότωσαν τον Κώστα Παλαμήδη, αφού και ο στρατοδίκης έφθασε να πει: Μα δράκος ήταν αυτός ο Παλαμήδης και πάλευε να τον σκοτώσει η μισή Ηλιούπολη;
…Άρχισε δειλά δειλά κάτι να κινείται στην Ηλιούπολη. Μαζεύτηκαν στο σπίτι του Σπύρου Δημητρέλλου, ο Θοδωράκης ο Βουτσαλής, ο Σπύρος ο Τόπαλης, ο Μαμαρέλης δεν θυμάμαι ποιοί άλλοι, να κάνουν ένα δημοκρατικό Σύλλογο. Είχε γίνει και η Π.Ε.Γ (Πανελλήνιος Ενωση Γυναικών). Αμέσως κάναμε ένα παράρτημα στην Ηλιούπολη. Βάλαμε πρόεδρο την Τούλα την Κωνσταντινίδου, έγινα γραμματέας, μέλη η Καίτη Αρφαρά, η Μαρία Βουτσαλή, η Μαρία Αποστολάτου, δεν θυμάμαι άλλες. Αρχίσαμε μια καλή και δραστήρια δουλειά. Φάρμακα και ενέσεις για τα αδενοπαθή και αδύνατα παιδιά, Ρούχα από τον Ερυθρό Σταυρό που αν θυμάμαι κάναμε τρείς διανομές από το σπίτι της Βουτσαλή από 400 κιλά κάθε φορά. Αυτό ήταν μια πολύ σημαντική βοήθεια που εκείνο τον καιρό ο κόσμος ήταν κουρελιασμένος χωρίς να μπορεί και ν’ αγοράσει τίποτα… Και να μια ωραία πρωϊαν μια καταγγελία του Παναγιώτη του Παλαμήδη πως κλέβουμε τα ρούχα. Και όλο το Συμβούλιο υπό κατηγορίαν. Μωρέ καλά που κρατούσα σωστά και τα βιβλία και τα πρακτικά και τα πάντα. Ο ανακριτής μας έδωσε συγχαρητήρια…
… Λοιπόν τότε, στην Ηλιούπολη είχαμε μια καλή οργάνωση που δούλευε σωστά και αποδοτικά. Θυμάμαι τους Γιακίμηδες, την Παρθένα την Κορσαβίδου, την Ελευθερία την Χαλκιά, την Χρυσούλα την Γιωργακοπούλου, τον Μαμαρέλη, τον Γιώργο τον Καλπάκη, τα αδέρφια Χολέβα, τον Αγγελίδη, τον Πριόβολο.
…Μα η φοβέρα πλανιόταν πάνω απ’ τα κεφάλια μας. Κι’ ένα πρωϊνό απέναντι απ’ τις λεύκες της ρεματιάς, στο φτωχικό σπιτάκι που έμενε ο Γιάννης ο Τσαγκαράκης – ο ΚΟΒίτης μας- ολόκληρο συνεργείο άρχισε να σκάβει, ώσπου βρήκαν κάτι σκουριασμένα όπλα θαμμένα ποιος ξέρει πριν από πόσον καιρό. Τον κάρφωσε όπως μάθαμε κάποιος Χαλκιαδάκης. Εις θάνατον ο Γιάννης. Την σκαπούλαρε τελευταία στιγμή. Πόσο καιρό πέρασε στα μπουντρούμια της Αίγινας. Του στέλναμε πότε πότε κανένα δεματάκι. Και μια φορά παίρνουμε ένα συγκινητικό ευχαριστήριο γράμμα για το δέμα που είχαμε την καλοσύνη να του στείλουμε. Ήταν ένας άλλος δύστυχος πολιτικός κρατούμενος που τον λέγανε Ιλάριο Ταγαράκη ή κάτι τέτοιο και του δώσαν το δέμα αντί του Γιάννη.
…Ξημέρωνε η 9η Ιουλίου. Ακόμα έφεγγαν τα άστρα στον ουρανό. Δεν είχε χαράξει καλά καλά. Χτυπήματα στην πόρτα. Πεταχτήκαμε από τα κρεβάτια μας. Βέβαια δεν ήταν ο γαλατάς. Και από την είσοδο του σπιτιού μας και από την πίσω πόρτα χωροφύλακες οπλισμένοι σαν αστακοί με τ’ αυτόματα στα χέρια… Θέλανε τον πατέρα μου για μια εξακρίβωση στο Αστυνομικό Τμήμα. Ο φουκαράς ο πατέρας μου σχεδόν άπλυτος, νηστικός, με το πουκάμισο και χωρίς δεκάρα στην τσέπη ξεκινάει με την κουστωδία των ενόπλων….(Την ίδια στιγμή) στην Ηλιούπολη γίνεται χαμός… Πιάσανε τον Δημητρέλλο, τον Βουτσαλή, τον Νίκο Αντωνόπουλο, τον Καραμολέγκο, τον Λώτσο… Πιάσανε τον…τον…
Ετοιμάζουμε μια κουβέρτα, λίγα ρούχα και λίγα λεφτά και μαζί με την Δημητρέλλου ξεκινάμε. Αρχίζει η Οδύσσεια μέσα στην κάψα του καλοκαιριού. Πάμε πρώτα στη χωροφυλακή της Ηλιούπολης. «Τους μεταφέραμε στο Αστυνομικό Τμήμα του Μπραχαμίου». Ίσια με τα πόδια στο Μπραχάμι. «Δεν είναι πια εδώ. Τους πήγανε στο Τμήμα Μεταγωγών»… Φθάσαμε στον Πειραιά και εκεί μας πληροφορούν ότι πως οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στην Σχολή Δοκίμων. Φθάσαμε επί τέλους στη Σχολή Δοκίμων, εκεί τι να δεις; Δεκάδες φορτηγά απ’ όλες τις γειτονιές της Αθήνας ερχόταν και ξεφόρτωναν το ανθρώπινο φορτίο τους. Απ’ έξω εκατοντάδες ταλαιπωρημένες γυναίκες με ξαναμμένα πρόσωπα και με μπογαλάκια υπό μάλης προσπαθούσαν να σπάσουν τον κλοιό και να φθάσουν στου ανθρώπους τους. Μάταιος κόπος. Σκουντιές, σπρωξιές και καταιγισμός από τους κέρβερους φρουρούς. Γυρίσαμε άπραγες στη σκόνη, τον ιδρώτα και την αγανάκτηση. Αργότερα μάθαμε πως τους μετέφεραν με μεταγωγικά στην Ψυτάλλεια, αυτό το ξερονήσι χωρίς ούτε ένα δέντρο, ούτε μια σκιά και τους άφησαν κάτω από τον καφτό ήλιο, χωρίς νερό ως να τους μεταφέρουν την άλλη μέρα στην Ικαρία που ορίστηκε τόπος εξορίας…
…Παραέξω η κατάσταση άρχισε να γίνεται τραγική. Οι συμμορίες αλώνιζαν ανενόχλητες και σκορπούσαν την καταστροφή και τον θάνατο στα χωριά που ήταν κιόλας καμένα και τα στρατοδικεία να δουλεύουν ασταμάτητα… Κι όμως πόσα γεγονότα δεν τα μαθαίναμε, δεν παίρναμε είδηση για τα δράματα, για τις συγκλονιστικές καταστάσεις που ζούσε ο λαός μας, αυτός ο αγνός , ο άδολος, κόσμος που έδωσε όλη του την ύπαρξη στον αγώνα, που πίστεψε, που έλπιζε και που προδόθηκε σκληρά.
Πότε μάθαμε για κείνο το τραγικό τέλος του Άρη του πρωτοπαλλήκαρου του Λαϊκού Στρατού στις 16 Ιουνίου του 1945; Για τα κεφάλια του Άρη και του Τζαβέλα παλουκωμένα σε κοντάρια να τα περιφέρουν με νταούλια και πίπιζες στα χωριά. Ενώ, ο τύπος ο δικός μας ο «Ριζοσπάστης» έριχνε λάσπη στο σεπτό του σκήνωμα αντί για δάφνινα στεφάνια. Τι να πω;…Και η πορεία, η μαρτυρική πορεία συνεχίζεται. Ο εμφύλιος, πόσο αίμα, πόσα δάκρυα, η τραγική μοίρα των γενναίων…
Επιλογή – Επιμέλεια αποσπασμάτων:
Πάνος Τότσικας, Ερευνητής Τοπικής Ιστορίας
