Για τον λόχο του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης και τον Διαμαντή Μαυροδόγλου
Αναγκασμένος από τους Γερμανούς να απομακρυνθεί από τη γειτονιά του, το Χασάνι, στο τότε αεροδρόμιο Ελληνικού, βρέθηκε μαζί με άλλους νέους στην Ηλιούπολη. Ο Διαμαντής Μαυροδόγλου, την δραστηριότητά του αυτής της περιόδου την πλήρωσε αργότερα πολύ ακριβά από τους παρακρατικούς της Οργάνωσης Χ του Γρίβα, που δρούσαν στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 1945, τον έπιασαν και τον πήγαν στο βουνό όπου τον βασάνισαν και του προξένησαν με ξιφολόγχες σοβαρά τραύματα. Επίσης, έχει στο σώμα του διαμπερές τραύμα από σφαίρα, το οποίο απέκτησε την 25η Μαρτίου 1946 στην Ηλιούπολη, πάλι από παρακρατικούς, γλυτώνοντας «ως εκ θαύματος» τον θάνατο.
Ο Διαμαντής Μαυροδόγλου, γνώρισε στη συνέχεια τις ελληνικές φυλακές, από το 1946 μέχρι το 1952. Τα επόμενα χρόνια δραστηριοποιήθηκε στον αριστερό χώρο, το 1967 η Χούντα τον έστειλε εξορία και με την μεταπολίτευση υπήρξε βουλευτής του ΚΚΕ από το 1977 έως το 1989. Στην συνέχεια αναδείχθηκε σε πρόεδρο της Ομοσπονδίας Οικοδόμων και στη συνέχεια, πρόεδρος της Ομοσπονδίας Συνταξιούχων ΙΚΑ.
Είναι η πρώτη φορά που ο Διαμαντής Μαυροδόγλου, μιλά για την δραστηριότητά του στην περιοχή της Ηλιούπολης. Η συνομιλία μας έγινε τον Δεκέμβρη του 2012, με την συμμετοχή του Στράτου Ιωακείμ.
O Λόχος του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης
Γεννήθηκα το 1924 κοντά στο πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού, στο Χασάνι, που τότε ανήκε στην Κοινότητα Κομνηνών, η οποία αργότερα καταργήθηκε. Το οικόπεδό μας το πήρανε για να γίνει το αεροδρόμιο…
Με την γερμανική κατοχή, άρχισαν οι βομβαρδισμοί της περιοχής από τους Άγγλους. Για να γλυτώσουμε υποχρεωθήκαμε να φύγουμε και την άνοιξη του ’43 βρήκαμε ένα σπίτι και πήγαμε στην Ηλιούπολη. Καμιά δεκαριά παιδιά που βρεθήκαμε από το Ελληνικό στην Ηλιούπολη, οργανωθήκαμε τότε στην Εθνική Αντίσταση, στον ΕΛΑΣ. Μέχρι τότε υπήρχε στην Ηλιούπολη οργάνωση του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ και τότε συγκροτήθηκε το ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ. Δεν υπήρχαν ακόμη Λόχοι, Τάγματα κλπ και ονομαζόμαστε «Φρουραρχείο».
Αυτό το τμήμα της Ηλιούπολης πήρε μέρος σε μια σειρά μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ στις Ανατολικές Συνοικίες, και πρέπει να σας πω ότι από την οδό Φορμίωνος και εδώ ήταν η «Ελεύθερη Αθήνα», όπως λέγαμε «Ελεύθερη Ελλάδα»: Καισαριανή, Παγκράτι, Βύρωνας, Υμηττός, Ηλιούπολη, δεν πέρναγε τίποτα τότε.
Το τμήμα αυτό του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης πήρε μέρος σε μια σειρά μάχες στην περιοχή: στη μάχη για το μπλόκο του Νέου Κόσμου, όπου μας μπλοκάρανε οι Γερμανοί και οι Μπουραντάδες, και ο επικεφαλής μας, που τον θυμάμαι και δεν τον ξεχνάω, το ψευδώνυμό του ήταν Αρης, αλλά το πραγματικό του ήταν Μπάμπης Μανωλιτσάκης, αυτοκτόνησε. Εμείς κατορθώσαμε και δραπετεύσαμε αυτός ήταν κλεισμένος μέσα στο σπίτι του και όταν πήγανε να τον πιάσουνε, για να μην παραδοθεί, θεώρησε σκόπιμο να αυτοκτονήσει. Ήταν επικεφαλής του Τμήματος Ηλιούπολης αλλά δεν ήταν Ηλιουπολίτης, από αλλού ήτανε, εγώ εκεί τον βρήκα. Πάντως, είχαμε αυτό το γεγονός, να πω κι’ αυτό, γλυτώσαμε χάρις στους Ιταλούς οι οποίοι μας έκαναν στραβά μάτια… Ήτανε ένα ρέμα και έβγαινε προς το Φάληρο, τότε το λέγαμε Βουρλοπόταμο, μπήκαμε μέσα στο ρέμα και φύγαμε στο Φάληρο, κι οι Ιταλοί έκαμαν πως δεν μας είδαν.
Μετά την αυτοκτονία του Μανωλιτσάκη, προσωρινά επικεφαλής του τμήματος Ηλιούπολης του ΕΛΑΣ ήτανε ο Δημήτρης ο Κομνηνός, τον οποίο νομίζω ότι εκτέλεσαν αργότερα σε κάποια απ΄ τις μεγάλες εκτελέσεις που έγιναν τότε. Το τμήμα Ηλιούπολης δεν είχε ακόμη μαζικοποιηθεί, τότε ήτανε 15-20 άτομα, εμείς από το Ελληνικό και κάποιοι από την Ηλιούπολη.
Πήραμε μέρος και στη μάχη στο μπλόκο του Βύρωνα, όπου πρέπει να σας πω για τη μεγάλη συμβολή του λαού… που ενώ δεν μπορούσαμε να φύγουμε, μας πήραν και μας έκρυψαν στα σπίτια τους, με κίνδυνο της ζωής τους και γλυτώσαμε γιατί αλλιώς… γίνανε όλα αυτά τα όργια που γίνανε, με εκτελέσεις κλπ. Τα ίδια γίνανε και στο μπλόκο του Νέου Κόσμου και εκεί εκτελέσανε πολλούς…
Αυτά γίνονται το ’44, από κει και πέρα όσες μάχες δόθηκαν στην περιοχή το ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης συμμετείχε. Τότε είχαμε μαζευτεί αρκετά άτομα και είχαμε ονομαστεί Λόχος: Είμαστε ο 1ος Λόχος του 2ου Τάγματος του 1ου Συντάγματος των Ανατολικών Συνοικιών.
Την ίδια περίοδο, βγαίναμε με τα χωνιά, μιλάγαμε στον κόσμο, τον ενθαρρύναμε. Στην Ηλιούπολη είχαν έδρα οι Γερμανοί πάνω σε ένα ύψωμα, το λέγαμε «βίλλα Τσερετζούλια». Πηγαίναμε σε μια απόσταση, με έναν που ήξερε Γερμανικά και βγάζαμε τηλεβόα: «Άχτουμ..Ιο Γκρέκο Παρτιζάν..» και μετά λέγαμε τι συνέβαινε στο Ανατολικό Μέτωπο και διάφορα άλλα, προσπαθώντας να ενημερώνουμε και να αποθαρρύνουμε τους Γερμανούς. Αυτοί ήταν σε απόσταση, μακριά, δεν μπορούσαν να μας πυροβολήσουν….
Και κάτι ακόμα ήθελα να σας πω: Ο ΕΛΑΣ ήταν εκείνος που διέσωσε το δάσος της Ηλιούπολης… Εμείς βγάζαμε τότε περίπολο και το περιφρουρούσαμε από την υλοτόμηση, γιατί έβγαινε ο κόσμος και έκοβε δέντρα για καύσιμη ύλη στους φούρνους κλπ και εμείς θεωρήσαμε σωστό να προστατεύσουμε το δάσος… Πρέπει να ξέρει ο κόσμος της Ηλιούπολης ότι αυτό το δασάκι σώθηκε χάρις στον ΕΛΑΣ…
Είχαμε μια αξιόλογη δραστηριότητα στην Ηλιούπολη την περίοδο της κατοχής. Είχαμε όμως και απώλειες. Είχαμε στήσει μια επιχείρηση – ενέδρα και το προσωρινό μας στέκι, που μαζευόμαστε, ήταν στο πίσω μέρος της εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου, όπου υπήρχε ένα κενό. Εγώ ήμουνα τότε επικεφαλής – γιατί ο επικεφαλής μας απουσίαζε- Ετοίμαζα να βγάλω τις σκοπιές μας και ακριβώς εκείνη την ώρα μας κάνουνε μπλόκο οι Γερμανοί. Δεν προλάβαμε να αντισταθούμε ένοπλα, φύγαμε, και τότε μας πιάσανε τον Λάζαρο τον Μπραϊμη. Δεν τον εκτελέσανε τότε οι Γερμανοί, τον κρατήσανε και υπέστη όλες τις συνέπειες.
Ο θάνατος του Νίκου Γιαταγαντζή
Καλοκαίρι ’44. Τότε στην Ηλιούπολη τα σπίτια ήταν σαν του σπανού τα γένια, που λένε… δηλαδή ήταν ένα εδώ και ένα εκεί και δεν προσφερότανε για συγκρούσεις. Μας κάνουν ένα μπλόκο, υποχρεωθήκαμε να φύγουμε και πήγαμε πάνω στον Υμηττό. Γίνεται το μπλόκο και ο σύντροφός μας ο Γραμματέας της Οργάνωσης Ηλιούπολης, ο Νίκος ο Γιαταγαντζής, ενώ αυτοί έρχονται, αυτός πάει κόντρα, σε μια απόσταση τους συναντάει, είναι οπλισμένος, πετάει το πιστόλι του για να μην το βρουν επάνω του. Αυτοί φαίνεται ότι τον είδανε εκεί στο ύψωμα που είναι πάνω από τα περιβόλια του Μαμάη, στον Άγιο Νικόλαο. Τον πιάσανε, τον βασανίσανε και τον σκοτώσανε βασανίζοντάς τον.
Εμείς, από το βουνό που είμαστε, είδαμε κάποια στιγμή ένα άσπρο πράγμα κάτω, δεν ξέραμε τι είναι και όταν τελικά φύγανε οι Γερμανοί και κατεβήκαμε, είδαμε τον σύντροφο εκεί, στο χώμα. Τον είχανε σκεπάσει οι άνθρωποι εκεί, οι γείτονες, με ένα άσπρο σεντόνι. Αυτός ήταν ο Νίκος ο Γιαταγαντζής, ο «Μαύρος», ο Γραμματέας της Κ.Ο.Β Ηλιούπολης… Δεν ήταν Ηλιουπολίτης…
Η μάχη στου Μαλτσινιώτη
3-4 μέρες πριν φύγουν οι Γερμανοί, δόθηκε στην συνοικία του Υμηττού η μάχη στο εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη, το οποίο έβγαζε διάφορα εξαρτήματα αλλά είχε και εργαστήριο για ιματισμό. Εμείς είμαστε έτοιμοι να μπούμε μέσα στο εργοστάσιο, αυτοί ήταν έτοιμοι να το εγκαταλείψουν και να φύγουνε. Μια Γερμανική περίπολος μας έπιασε δυο παιδιά του ΕΛΑΣ, τα σκοτώσανε και τα είχαν μέσα στο εργοστάσιο… Έρχεται μια Γερμανική περίπολος από τη Χαραυγή , δίνουμε μια μάχη το βράδυ με τους Γερμανούς, αυτοί τελικά φύγανε από το εργοστάσιο και όταν μπήκαμε μέσα βρήκαμε τα δυο παιδιά μας που είχαν σκοτώσει οι Γερμανοί. Ο ενας ανήκε στον ΕΛΑΣ Υμηττού…
Μετά την απελευθέρωση
Μετά την απελευθέρωση με τον λόχο του ΕΛΑΣ εδρεύαμε σε ένα συγκρότημα σχολείων, στην Άνω Ηλιούπολη, δεν θυμάμαι πως το λέγαν… Εκεί, επειδή είμαστε απόμακρα από την Αθήνα, και επειδή υπήρχε ένας υπόγειος χώρος, είχαμε καμιά 40ριά – 50ριά κρατούμενους, οι οποίοι ήταν συνεργάτες των Γερμανών κλπ κλπ.
Θυμάμαι σαν να είναι αυτή τη στιγμή, έρχεται ένα ζευγάρι, μεγάλοι άνθρωποι, εγώ τότε ήμουνα 20 χρονών, η γυναίκα ήτανε ψηλή, φορούσε μαύρα και μια πλερέζα στο πρόσωπο, και ζήτησε να δει τους κρατούμενους, οπότε τους αραδιάσαμε εμείς. Μόλις φτάνει σε έναν, η γυναίκα λιποθύμησε… Αυτός ήταν ένας απ’ αυτούς που συνετέλεσε στην σύλληψη, τον βασανισμό και την εκτέλεση της Ηρώς Κωνσταντοπούλου, η οποία ήταν ΕΠΟΝίτισα και Γραμματέας της ΕΠΟΝ Κουκακίου…
Εμείς αυτόν δεν τον πειράξαμε, ούτε κανέναν άλλο, δεν τους κάναμε τίποτα, τους παραδώσαμε, αυτοί απελευθερώθηκαν και όταν ήρθε η λεγόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, οπλίστηκαν και τους είχαμε αντιμέτωπους στα Δεκεμβριανά που ακολούθησαν.
Υπάρχουν και Ηλιουπολίτες συνεργάτες των Γερμανών που εκτελέστηκαν από την Ο.Π.Λ.Α. (ο Παραθύρας κ.ά) Αυτό έγινε σε άλλη περιοχή, όχι στην Ηλιούπολη.
Μια και τόφερε η κουβέντα, ακούστε και αυτό: Στο Παγκράτι υπήρχε μια οικογένεια Παπαγεωργίου… τρία παιδιά και η μάννα, οι οποίοι ήτανε συνεργάτες των Γερμανών των Χιτών κλπ. Όποιους αντιστασιακούς έπιαναν, η μάννα τους είχε πάντα το λάδι βραστό πάνω στη φωτιά κι άρχιζαν τα βασανιστήρια… Τελικά, ξέρω ότι τα δυο παιδιά εκτελέστηκαν από μας, το ένα στο κουρείο που κουρευότανε και ξυριζότανε και το άλλο σε ένα γκαράζ που πήγαινε το αυτοκίνητό του, όπου του τη στήσανε οι δικοί μας και τον εκτελέσανε… Το πληρώσανε ακριβά αυτό που κάνανε…
Τα Δεκεμβριανά
Εγώ εκείνη την περίοδο μετατέθηκα από τον ΕΛΑΣ στην πολιτοφυλακή, η οποία δεν συμμετείχε ένοπλα στον αγώνα. Τις πρώτες μέρες των Δεκεμβριανών που το τμήμα του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης πήρε μέρος στην μάχη του τμήματος Μεταγωγών και μετά πήρε μέρος και στην μάχη του Μακρυγιάννη. Από κεi και πέρα, εγώ, με πρωτοβουλία μου, επειδή δεν αισθανόμουνα καλά που ξεκόπηκα από το λόχο μου, φεύγω από κει και πάω πάλι στον ΕΛΑΣ Ηλιούπολης… Ενώ στην κατοχή είμαστε 10-15, μετά στο ένοπλό τμήμα της Ηλιούπολης είχαμε 40,45,50 άτομα.
Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών λειτούργησε στην Ηλιούπολη Νοσοκομείο, με εθελοντές και εθελόντριες, του οποίου η συμβολή ήταν μεγάλη… Είχαμε αρκετούς τραυματίες στα Δεκεμβριανά. …Δεν ξέρω αν ήταν στο ίδιο κτίριο που κρατούσαμε πριν τους συνεργάτες των Γερμανών…
Τον Δεκέμβρη είμαστε στην πρώτη την γραμμή… Είμαστε στην πλατεία Πλαστήρα, στο Παγκράτι, από κεi πήγαμε στην Νέα Ελβετία, κι από κει στην μάχη της Καισαριανής, πρώτη γραμμή βέβαια… Στην Καισαριανή είχε δημιουργηθεί το «Πρότυπο Τάγμα» του ΕΛΑΣ, στην ηγεσία του οποίου ήταν η Ευτυχία Μουρίκη…
Στις 28 Δεκέμβρη, με την υποχώρηση του ΕΛΑΣ, φύγαμε συντεταγμένα με τον οπλισμό μας προς το βουνό, ανεβήκαμε τον Υμηττό, κατεβήκαμε στα Μεσόγεια, και από κεi φτάσαμε στην Χαλκίδα, όπου μας πήγανε στο Βόλο με τα καϊκια. Από κεi με τα πόδια φτάσαμε στην Καρδίτσα. Η Βάρκιζα μας βρήκε στη Λάρισα… και μετά κατηφορίσαμε και φτάσαμε στην Αθήνα. Επιστρέψαμε στην Ηλιούπολη στις αρχές Μαρτίου 1945.
Στο στόχαστρο των παρακρατικών
Θάτανε Μάϊος-Ιούνιος του’45 και το σπίτι που έμενα ήτανε στα ακραία σπίτια της Ηλιούπολης, στα ανατολικά, κοντά στο βουνό. Ήρθαν και με πήραν απ’ το σπίτι, καμιά 15ριά, καλυμμένοι με μάσκες και μαντήλια στο πρόσωπο, με πήγανε πάνω στο βουνό, με βασανίσανε πολύ, με τρυπάγανε με ξιφολόγχες, με σκοπεύανε με τα όπλα τους, τάχα να με εκτελέσουνε και τελικά με εγκαταλείψανε εκεί, στο βουνό, σε άσχημη κατάσταση. Τη νύχτα με έψαχνε η μάννα μου, από τα βογγητά με βρήκε, σέρνοντας με κουβάλησε και με πήγαν στο Νοσοκομείο. Έκανα αιμόπτυση και έμεινα πάνω από 15 μέρες στο Νοσοκομείο.
Αυτοί που με βασάνισαν ήταν οργανωμένοι παρακρατικοί… Χίτες… που είχαν έλθει απ΄ τον Αι Γιάννη.
Aμα έχεις μέρες να ζήσεις…
Ακούστε και ένα άλλο περιστατικό: Ήταν 25 Μάρτη 1946 και στις 31 Μάρτη θα γίνονταν οι πρώτες μετακατοχικές εκλογές, όπου εμείς τότε κάναμε αποχή. Έχουμε σημαιοστολίσει την κεντρική Λεωφόρο της Ηλιούπολης, απ’ την πλατεία στα Κανάρια. Βάλαμε φωτογραφίες και πορτραίτα του Κολοκοτρώνη, του Μακρυγιάννη, του Ρήγα Φεραίου κλπ. Η μέρα ήταν καλή, ο κόσμος βγήκε το απόγευμα και έκανε βόλτες και κάποια στιγμή ήρθανε πάλι απ’ αυτούς, τους Χίτες, αρκετοί θα ήταν, σκίζανε τις φωτογραφίες, τρομοκρατούσανε τον κόσμο.
Τότε μαζευτήκαμε και μείς μερικοί με πέτρες και ξύλα, και τους κυνηγήσαμε… Σε κάποια στιγμή βρέθηκα με κάποιον απ’ αυτούς πρόσωπο με πρόσωπο στα 5 μέτρα, ο οποίος, δεν χάνει ευκαιρία, βγάζει το πιστόλι και με πυροβολεί… Η σφαίρα με πέρασε κατάστηθα …Έπεσα κάτω.
Το περιστατικό γίνεται πάνω στη γέφυρα που υπήρχε πριν τα Κανάρια – τώρα έγινε πάρκο εκεί – επί της σημερινής Λεωφόρου Μαρίνου Αντύπα, όπου πέρναγε σε βάθος 10 μέτρα ένα ποτάμι, ένα μεγάλο ρέμα, το έχουμε καλύψει τώρα… Εγώ για μην μου ρίξει και δεύτερη, κουτρουβαλώντας προσπάθησα να πέσω μέσα στο χαντάκι του δρόμου και από σύμπτωση το σώμα μου έμεινε πάνω στη γέφυρα και τα πόδια μου στον αέρα. Κάτω υπήρχε 10 μέτρα βάθος, αν έπεφτα θα γινόμουνα κομμάτια και με το τραύμα που είχα, θα τελείωνα εκεί… Ευτυχώς γλύτωσα… Άμα έχεις μέρες να ζήσεις… Ευτυχώς, δεν μου άφησε συνέπειες αυτό το τραύμα…
Σύλληψη, φυλακές, εξορία
Μετά από όλα αυτά με πιάσανε και πήγα φυλακή, τον Οκτώβρη του ’46, για παράνομη οπλοφορία, παράνομο οπλισμό, τέλος πάντων… Δικάστηκα 6 χρόνια, πήγα φυλακή, αρχικά στου Χατζηκώστα, εκεί ήταν ποινικοί κρατούμενοι και κάποιοι δοσίλογοι, συνεργάτες των Γερμανών, κάτι τέτοιοι. Ζητάω να με πάνε στις φυλακές Αβέρωφ γιατί είμαι πολιτικός κρατούμενος, με πήγαν στην απομόνωση, έκανα απεργία πείνας καμιά 10ριά μέρες και μετά με βάλανε σε ένα θάλαμο όπου εκτός από τους ποινικούς υπήρχαν και καμιά 15ριά πολιτικοί κρατούμενοι που με πήραν στην παρέα τους. Από κει με πήγανε στις φυλακές στον Πειραιά, στην Αίγινα και στα Γιούρα.
Στις φυλακές της Αίγινας έζησα δύο μεγάλες εκτελέσεις. Η πρώτη εκτέλεση των 17, γύρω στον Σεπτέμβρη του 1947, οι «κατοχικοί» όπως τους λέγαμε, οι οποίοι είχαν καταδικαστεί σε θάνατο. Μας τους πήραν από τις φυλακές και τους εκτελέσανε κατά τρόπο γκαγκστερικό στον Τρούλο, μια παραλία στην πίσω πλευρά της Αίγινας. Δηλαδή δεν τους στήσανε στον τοίχο όπως γίνεται επίσημα στις εκτελέσεις αλλά, όπως τους κατέβαζαν από την ακταιωρό, τους ρίχνανε με τα αυτόματα, τους καθαρίζανε και μετά τους ρίχνανε και τη χαριστική βολή. Μεταξύ αυτών ήτανε και τρείς, ο Μπορδής, ο Μονέδας και ο Αυγέρης, οι οποίοι ήτανε από τους μαχητές του ΕΛΑΣ του Πειραιά που σώσανε τότε την «Ηλεκτρική» στο Κερατσίνι, που πήγανε να ανατινάξουν το εργοστάσιο φεύγοντας οι Γερμανοί και ο ΕΛΑΣ το έσωσε.
Μια δεύτερη εκτέλεση που έζησα το ’47 στις φυλακές της Αίγινας, ήταν οι άλλοι 13…Και τις δυο φορές όλη την προηγούμενη νύχτα η φυλακή ήταν στο πόδι… Τραγούδια… μας λέγαν τα παιδιά την ιστορία τους, ο τηλεβόας…
Από την Αίγινα με πήγανε στα Γιούρα. Εκεί είχε δουλειά, ξύλο και πολύ μεγάλη πείνα. Δουλεύαμε και μας χτυπάγανε… μας βασανίζανε, βέβαια όχι ατομικά αλλά ομαδικά… Περπάτα, δούλευε, σήκω, κάτσε, κάνε… Από κει πήρα απολυτήριο, το 1952…Είμουνα στον 4ο όρμο της Γιούρας, όπου ήταν ο Όρμος της δουλειάς. Εμείς κατεδαφίσαμε έναν λοφίσκο και πάνω εκεί έγιναν τα κτίρια που υπάρχουν μέχρι σήμερα. Εμείς σπάζαμε την πέτρα με το σφυρί για να γίνει το χαλίκι που βάζανε στα μπετά. Πολύ δουλειά… Ήταν βασανιστήριο…
Χούντα και μεταπολίτευση
Από το 1952 που βγήκα από τα Γιούρα, έμεινα στο Ελληνικό, έφυγα από την Ηλιούπολη. Με ξαναπιάσανε το 1967, με την Χούντα του Παπαδόπουλου, έμεινα άλλα 4 χρόνια εξορία. Είχα τότε την γυναίκα μου, είχα δυο παιδιά 10 και 14 χρόνων, είχα την μάννα μου… Μετά τη μεταπολίτευση έγινα Βουλευτής του ΚΚE, 12 χρόνια, από το 1977 μέχρι το 1989 και στην συνέχεια πρόεδρος της Ομοσπονδίας Οικοδόμων, με αγώνες σκληρούς και δύσκολους… Μέχρι πριν τρία χρόνια ήμουνα πρόεδρος της Ομοσπονδίας Συνταξιούχων του Ι.Κ.Α, οπότε παρέδωσα και ανέλαβε άλλος συνάδελφος, αλλά είμαι μάχιμος, είμαι στην πρώτη γραμμή… Εγώ το λέω: ο αγώνας δεν δίνει σύνταξη και μάλιστα ο ταξικός αγώνας δεν δίνει σύνταξη…
…Η κατάσταση όσο πάει κι επιδεινώνεται… Δυστυχώς, έρχονται τα χειρότερα…
Πάνος Τότσικας