Αναζητώντας τα ίχνη των Πτολεμαίων στην Ηλιούπολη

Ο Χρεμωνίδειος πόλεμος που έγινε γύρω στα 266-263 π.Χ., αποτελεί ένα επεισόδιο από τη σύγκρουση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής: των Μακεδόνων, των Πτολεμαίων και των Σελευκιδων.

Στον αγώνα κατά των Μακεδόνων αναμίχθηκαν και οι Αθηναίοι ως σύμμαχοι των Σπαρτιατών, κατά προτροπή του Χρεμωνίδη. Γι΄ αυτό και ονομάστηκε έτσι αυτός ο πόλεμος.

Οι Μακεδόνες με τον βασιλιά Αντίγονο, πολιόρκησαν την Αθήνα. Τότε, οι Πτολεμαίοι, σε βοήθεια των Αθηναίων έστειλαν στόλο υπό τον ναύαρχο Πάτροκλο.

Σήμερα με συγκεκριμένα στοιχεία αποδεικνύεται ότι σε κάποια σημεία της Αττικής, υπήρξαν οχυρά των Πτολεμαίων που χρησίμευσαν ως ορμητήρια για την βοήθεια προς τους Αθηναίους.

Οι περιοχές από τις οποίες προέρχονται ευρήματα που αποδεικνύουν την παρουσία στρατιωτών των Πτολεμαίων είναι: η περιοχή Ραμνούντος, η χερσόνησος της Κορώνειας (σημερινό Πόρτο – Ράφτη) και το σημερινό Μαρκόπουλο, στα Μεσόγεια, η Χερσόνησος Μικρό Καβούρι (κοντά στην Βουλιαγμένη), και η περιοχή της σημερινής Ηλιούπολης, στους πρόποδες του Υμηττού.

Πτολεμαϊκά ευρήματα στην Ηλιούπολη

Κατά την διάρκεια του Χρεμωνίδειου Πολέμου (266 – 263 π.Χ.) είναι βέβαιο ότι έφτασαν μέχρι τη σημερινή Ηλιούπολη, στρατιώτες του Πτολεμαίου Β΄της Αιγύπτου. Αυτό συνάγεται από ένα πλήθος ευρημάτων, τα οποία αναφέρονται σε κείμενο της αρχαιολόγου κ. Ειρήνης Βαρούχα – Χριστοδουλοπούλου (1954). Μεταξύ των ευρημάτων, υπάρχουν χρυσά, αργυρά και χάλκινα νομίσματα, βέλη, βλήματα σφενδονών, αμφορείς, ακόμη και μία επιτύμβια στήλη – πιθανώς Πέρση μισθοφόρου – με το όνομα ‘ΑΡΤΑΣΤΙΣ’.

Όπως αναφέρει ο James R. McCredie («Fortified Military Camps in Attica», 1966): «τυχαία ευρήματα από νομίσματα, αιχμές από βέλη, βλήματα από σφενδόνες και κεραμικά στο προάστιο της Αθήνας Ηλιούπολη, οδήγησαν την αρχαιολόγο Ειρήνη Βαρούχα-Χριστοδουλοπούλου, στη ταύτιση αυτής της περιοχής ως τοποθεσία μιας στρατιωτικής εγκατάστασης. Τα ευρήματα υπήρξαν μεταξύ 1941 και 1943 στο Δεύτερο Τομέα της Ηλιούπολης, στους χαμηλούς πρόποδες του Υμηττού, μια περιοχή που παλαιότερα αποκαλούσαν «Καρά» (και έτσι αναφέρεται στο «Karten von Attica»). Τα περισσότερα από αυτά προέρχονται ειδικά από την περιοχή γύρω από την οδό Νεύτωνος, στο προάστιο αυτό». (σελ. 46)

Η ακριβής θέση στρατοπέδευσης των στρατιωτών του Πτολεμαίου δεν είναι εξακριβωμένη. Το βέβαιο είναι ότι έφτασαν μέχρις εδώ, ξεκινώντας από το νησί του Πατρόκλου, κοντά στο Σούνιο, όπου αποβιβάστηκαν και διασχίζοντας αντίστροφα το λεγόμενο «Μονοπάτι του Αιγέα», να έφθασαν μέχρι την περιοχή του σημερινού Αγ. Νικολάου στην Ηλιούπολη, όπου βρίσκονταν οικισμός και ενδεχομένως καλλιεργούμενη έκταση.

Το «Μονοπάτι του Αιγέα» ονομάσθηκε έτσι από αυτούς που το ανακάλυψαν στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Πολιτιστικού Σωματείου «Αιγέας». Η διαδρομή του, ξεκινώντας από την πύλη Αδριανού στην Αθήνα, μέσω Παγκρατίου και Καισαριανής έφθανε στον Καρέα. Από εκεί άρχιζε το πέρασμα του Σφηττού, διέρχονταν μέσα από το σημερινό Κορωπί και τη διασταύρωση προς τη Βάρη και κατευθύνονταν προς το Μαρκόπουλο , την Κερατέα και κατέληγε στο Σούνιο

Είναι πολύ πιθανόν, οι στρατιώτες του Πτολεμαίου Β’, να στρατοπέδευσαν λίγο ψηλότερα στις πλαγιές του Υμηττού πάνω από την σημερινή Ηλιούπολη, μεταξύ του υψώματος που βρίσκεται πάνω από την οδό Νεύτωνος και του λόφου πάνω από τον Προφήτη Ηλία όπου υπήρχε αρχαίο λατομείο και ενδεχομένως λατρευτικός χώρος.

Όπως αναφέρει ο Α. Milchhoefer (1883) και κυρίως ο James McCredie (1966), 1400 μ Ν.Δ. της κορυφής του Υμηττού, υπήρχε ένα κτίσμα το οποίο «χωρίς αμφιβολία ανήκει στην κατηγορία των οχυρών…»

«…Η τοποθεσία είναι πολύ απομονωμένη και δύσκολο να την προσεγγίσει κανείς….Οποιαδήποτε στρατιωτική δύναμη είχε στρατοπεδεύσει εκεί, θα ήταν πρακτικά αποκομμένη από κάθε δραστηριότητα στο λεκανοπέδιο της Αθήνας… Το οχυρό αυτό δεν ήταν Αθηναϊκό αλλά από μια δύναμη που ποτέ δεν είχε τον έλεγχο της πόλης…».

Απ’ όσα αναφέρονται παραπάνω συνάγεται ότι το μικρό αυτό οχυρό, είχε κατασκευαστεί από τους στρατιώτες του Πτολεμαίου Β΄. Ήταν αυτό ακριβώς που αναζητούσε η Κα Ειρήνη Βαρούχα – Χριστοδουλοπούλου και ενδεχομένως να ήταν εκεί τα «τείχη» που ανέφερε ο Ε. Dodwell, το 1819.

Εν πάσει περιπτώσει, η παρουσία και η στρατοπέδευση των στρατιωτών του Πτολεμαίου του Β΄κατά την διάρκεια του Χρεμωνίδειου πολέμου, στην περιοχή της σημερινής Ηλιούπολης πρέπει να θεωρείται βεβαία.

Πάνος Τότσικας, Αρχιτέκτονας, Ερευνητής Τοπικής Ιστορίας

*βλ. το βιβλίο μου «ΕΔΩ ΚΑΠΟΤΕ…ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ», εκδόσεις ΚΨΜ, 2005