Η Ηλιούπολη στην εποχή της πολιτιστικής κληρονομιάς

Στους ρευστούς καιρούς που ζούμε, όπου φαίνεται πως όλα αλλάζουν ραγδαία και χάνουν το σχήμα τους, ενώ αυτό που έρχεται φαίνεται να είναι πιο προβληματικό από αυτό που φεύγει, οι άνθρωποι αναζητούν σταθερές αξίες για να συνεχίσουν τη ζωή τους. Ίσως αυτή η ανάγκη έχει οδηγήσει τις σύγχρονες κοινωνίες να στραφούν προς την καταγραφή και μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς που χάνεται.

Όπως διαπιστώνεται από τους ερευνητές του πολιτισμού υπάρχει μια έκρηξη ενδιαφέροντος για την πολιτιστική κληρονομιά. Σε κάθε γωνιά βρίσκεται μια «κληρονομιά», που αναγνωρίζεται ή περιμένει να αναγνωριστεί ως τέτοια από την κοινωνία. Ένας ερειπιώνας που τον προσπερνάμε καθημερινά χωρίς να του δίνουμε σημασία, ένα παλιό σπίτι, ένας δρόμος που μας θυμίζει πώς ήταν παλιά οι δρόμοι, ένα παλιό πηγάδι και πολλά άλλα. Ακόμη, πράγματα που πιο πριν δεν θα φανταζόταν κανείς ότι συνδέονται με την πολιτιστική κληρονομιά, τώρα αναγνωρίζονται ως μέρος της. Η προσέγγιση της πραγματικότητας και η ανάλυσή της μέσα από το πρίσμα της κληρονομιάς έχει οδηγήσει ορισμένους μελετητές να δώσουν όνομα στο φαινόμενο και να υποστηρίξουν ότι σήμερα ζούμε στην εποχή της κληρονομιάς (Age of Heritage).

Η αναφερόμενη τάση αποκτά πιο ορατή μορφή όταν συγκυριακά συνδυάζεται με εμβληματικά ιστορικά γεγονότα που ευνοούν μια αναδρομική προσέγγιση του ιστορικού και πολιτισμικού παρελθόντος. Αυτό συμβαίνει και στην περίπτωση της Ηλιούπολης.

Με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ίδρυσή της, αρκετές ομάδες στην κοινωνία και το διαδίκτυο με αντικείμενο ενδιαφέροντος την ιστορία και τον πολιτισμό της Ηλιούπολης, ενεργοποιούνται στην κατεύθυνση αυτή. Ταυτόχρονα στην ίδια κατεύθυνση αναλαμβάνουν δράση διάφοροι πολιτιστικοί, αθλητικοί και άλλοι σύλλογοι και προετοιμάζουν διάφορες δημόσιες δράσεις με σκοπό την ανάδειξη του παρελθόντος του συλλόγου τους, της περιοχής κ.λπ. Αναμένεται στην εξέλιξη ακόμη πιο ευρεία συμμετοχή στον εορτασμό της πόλης. Οι μέχρι σήμερα προγραμματιζόμενες δράσεις από τους φορείς της τοπικής κοινωνίας μέσα από τα θέματα που επιλέγουν εκφράζουν τα ενδιαφέροντα, αλλά και τις ανησυχίες της κοινότητας.

Ο εορτασμός της επετείου θα αποτελέσει το σημείο συνάντησης πολλών κοινωνικών ομάδων η κάθε μία από τις οποίες έχει την δική της οπτική. Στο εγχείρημα καθοριστικό ρόλο καλείται να παίξει η δημοτική αρχή, ως θεσμική εκπρόσωπος της τοπικής κοινωνίας. Σε μια ιστορική και πολιτισμική αναδρομή σημαντική είναι και η θέση της επιστήμης, καθώς οφείλει να αναλάβει ένα ιδιαίτερο ρόλο για χάρη της τοπικής κοινότητας. Να βγει στην κοινωνία και να συνομιλήσει μαζί της αφουγκραζόμενη τις ανάγκες και τις ανησυχίες της.

Ταυτόχρονα, ο εορτασμός των 100 χρόνων της Ηλιούπολης θέτει και ορισμένα ζητήματα, τα οποία έχουν ποικίλες διαστάσεις και νομίζω πρέπει να απασχολήσουν τη σχετική συζήτηση. Ποιο είναι το ιστορικό παρελθόν της Ηλιούπολης που καλούμαστε να εορτάσουμε; Ποιος ο λόγος εορτασμού; Για να νοσταλγήσουμε ή για να κατανοήσουμε το παρελθόν; Ή μήπως και για τα δυο; Και το μέλλον; Ποια η θέση του στον εορτασμό; Πρόκειται για ερωτήματα που δεν απασχολούν μόνο την Ηλιούπολη, αλλά όλες τις κοινωνίες, όταν αυτές αποφασίζουν να μελετήσουν το ιστορικό και πολιτισμικό παρελθόν τους.

Η αναζήτηση της πολιτιστικής κληρονομιάς που βιώνει σήμερα ο σύγχρονος κόσμος δεν είναι μια απλή ανάκληση του παρελθόντος. Έχει τις ρίζες της στα προβλήματα της σύγχρονης εποχής και θέτει πολλά καίρια ερωτήματα που αναφέρονται στο παρελθόν, αλλά οι απαντήσεις τους έχουν ορίζοντα το μέλλον.

Γιώργος Βοζίκας

Κύριος Ερευνητής στο Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών

* Στη φωτογραφία της ανάρτησης: Παντοπωλείον «Λαϊκή Αγορά», στην Ηλιούπολη (Γιώργος Βοζίκας 2025)